Rob Nieuwenhuys

Dit zijn belangrijke boeken over het oude Indië

boeken Boeken over het oude Indië hebben we meer dan ooit nodig. Juist nu. We leven in een overvloed van websites en meningen, en wat is waar, wat is een feit en wat een interpretatie?

Neem de tijd

Wie nadenkt en schrijft over de oude tijd, dus tot de Tweede Wereldoorlog, heeft boeken nodig. Van papier. Om in te bladeren, heen en weer en even snel terug. Om te zien: dit zijn de bronnen waar de auteur uit geput heeft. En dan kunnen u en ik ook uit die bronnen putten of we denken: misschien zijn er andere bronnen die beter zijn.
Bladeren. Denken. Uit het raam kijken.
Vinger tussen de bladzijden en even herkauwen: wat staat hier nu eigenlijk echt.
Denken. Voor sommigen: notitie met potlood maken in het boek. Ik doe dat, en dan zet ik die onderaan de pagina, dit in verband met het bladeren van ‘waar stond het ook alweer’.
Allemaal kleine en grotere vreugdes die je niet hebt met een e-book.
Daar kun je ook niet aan ruiken, trouwens.

Juist over het oude Indië is lezen en nadenken belangrijk. Het is zo’n ongelofelijk ingewikkelde tijd. In alles. Wie over de familie schrijft, of over iemand in de familie, heeft dan ook nooit genoeg aan anderhalve website en een trommel familieverhalen.
Juist door de wisselwerking met de geschiedenis komen de familieverhalen meer tot leven. Studeren op het verleden is hormat.

Er zijn honderden boeken over specifieke onderwerpen. Er zijn ook boeken die een goede basis vormen voor verder onderzoek. Als ik weer eens de vraag krijg naar wat ik aanraad, geef ik titels uit onderstaand lijstje. Hier staan ze.

De titels

1 Grote overzichten bomvol kennis

Ulbe Bosma: De Oude Indische Wereld, 1500-1920 (2004)
Hans Meijer: In Indië geworteld. De twintigste eeuw (2004)
Wim Willems: De uittocht uit Indië 1945 1995 (2004)

Daar heeft u het: drie dikke pillen die eeuwen omvatten. Allemaal geschiedenis van, uit en over Indië. Ze zijn helaas alleen nog tweedehands te koop en als u ze vindt: meteen kopen. Een wereld aan kennis en inzichten wacht op u.
En eh… per hoofdstuk lezen of af en toe wat bladeren en stukjes lezen, dat kan natuurlijk ook.

De oude boekhandel Kolff, Batavia.

2 Fotoboeken
Alles van Rob Nieuwenhuys, vooral de oude edities. Daarin staat de Indische kruidengeneeskundige mevrouw J. Kloppenburg-Versteegh nog, in de nieuwe uitgaven niet meer. De titels:

Tempo Doeloe, fotografische documenten uit het oude Indië, 1870-1914 (1961) (onder het pseudoniem E. Breton de Nijs) (1961)
Baren en oudgasten, fotografische documenten uit het oude Indië, 1870-1920 (1981)
Met vreemde ogen (1988)

Hier is langdurig kijken naar een foto het beste. Niet even snel-snel. Staren en voelen: wat zie ik, wat ervaar ik. Aan uzelf opsommen wat opvalt. Hoe langer u kijkt, des te meer ziet u.
Ook: de fotoboeken van Hein Buitenweg. Zijn sfeer is van weemoed doortrokken, en ook van het rustige besef dat alles voorbij gaat, ook de Indische tijd. Nieuwenhuys is minder aanwezig. Ze vullen elkaar aan. Buitenweg heeft wat meer oog voor de inheemse samenleving, is mijn indruk.

2 Literatuur van toen
Het beste beginpunt is: Oost-Indische spiegel. Wat Nederlandse schrijvers en dichters over Indonesië hebben geschreven vanaf de eerste jaren der Compagnie tot op heden (1972) van Rob Nieuwenhuys. Het boek staat online, klik hier voor de download (of kopie en plak de link https://www.dbnl.org/tekst/nieu018oost02_01/ )
Het beste want: een enorme verzameling titels en auteurs, dus een goed vertrekpunt voor verder lezen. In oude romans kunt u de tijdgeest van weleer meer of minder terugvinden. Maar altijd zelf blijven nadenken: lees ook recensies in Delpher.nl en besef dat veel auteurs broodschrijvers waren, dus vooral boeken schreven die moesten verkopen.
Tip: zoek altijd naar romans die haaks staan op uw mening. Dat dwingt tot nadenken. Denkt u dat elke njai een uitgebuite en weerloze vrouw was? Lees dan het werk van Lin Scholte over het leven van haar moeder als njai, sterk en zelfbewust. en denk verder.
Nog een tip: probeer een stapje verder terug in de tijd te gaan. Vindt u de romans van Madelon Székely-Lulofs zo geweldig en ‘echt’? Lees dan uit en over het Rhemrev-rapport. Weet u niet wat u moet lezen, mail en vraag advies. Mensen helpen graag. Ik ook.

3 KNIL
Alles van C.A. Heshusius, vooral Soldaten van de Kompenie KNIL 1830-1950. Een fotodocumentaire over het dagelijks leven van het Koloniale Leger in Nederlands-Indië. (1986) En Het KNIL van TempoDoeloe (1988) . Heel informatief, ook al zijn de details duidelijk voor gevorderden en zou je wensen dat die foto’s nog eens in een groot fotoboek werden uitgegeven.
Beleefd aanbevelend het boek dat ondergetekende puliceerde: Een eervol bestaan. De geschiedenis van het KNIL, 1814-1950. (2022) Helemaal uitverkocht dus alleen tweedehands. Een collage van brieven, artikelen, rapporten, verhalen uit en over het KNIL zelf, met foto’s.

Zoeken en vinden:

Boekwinkeltjes.nl
Omero.nl
Bol.com
Antiqbook.nl
dnbl.nl
Depher.nl

Het is een begin, wat ik hier aanreik. En het komt met een waarschuwing: wie begint met lezen, wil na het ene boek weer een ander. Zo ben ik ook.

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.
https://calendly.com/vilan/overleg

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

Top 5 mooiste fotoboeken over Indië

Houdt u ook zo van fotoboeken over Indië? Foto’s, bijschriften, verhalen over de auteur en diens gevoelsleven, voor mij zijn die fotoboeken vensters op de wereld van toen.

Ik kijk ook online maar dan mis ik de samenhang. Die bestaat al tusen vijf gezellige foto’s van Indische gezinnen in een album. Muziekavondjes. Fuiven. Literatuur. Witte strikken. Scholen. Bekende Indische Nederlanders van toen als Dicky de Hoog. Vrijmetselarij. Hotels. Militairen. Stadsbevolking en huizen met galerijen. Boekhandels en apotheken en schouwburgen en eh… Nou, veel dus. Elk fotoboek over Indië is me welkom, dus gezien de cadeautijd waarin wij leven, noem ik mijn top vijf van Indische fotoboeken.

1 E. Breton de Nijs: Met vreemde ogen

Tempo doeloe – een verzonken wereld. Fotografische documenten uit het oude Indië 1870-1920. Querido, 1988
192 pagina’s

Dit is een zeer mooi fotoboek van Rob Nieuwenhuys, gepubliceerd onder zijn andere naam. En u ziet het: toen was tempo doeloe nog geen scheldwoord. Voor mij ook nog niet, hoor. Hier is de oude Indische tijd in beeld. Die grote huizen. Hoe de mensen keken. Eigenlijk is dit een boek over de tussentijd: er zijn nog sporen van de oude Indische samenleving, maar ook is de nieuwe Europese invloed al zichtbaar.
Van dit boek is met de twee andere boeken nog een herdruk gekomen, maar daar is een nieuwe selectie gemaakt. In de eerste uitgave staat mevrouw Kloppenburg wel, in de tweede niet meer. Dus dan weten we het weer: hoe ouder, hoe beter.

2 Joop van den Berg: Zo was Indië, 1850-1950. Herinneringen aan een eeuw Nederlands-Indië

Servire, 1976
159 pagina’s
Veel dagelijks leven, advertenties en verhalen uit de pers van toen. Ook mooi-droevig zoals dat van het Indische meisje Pauline Blom. Ze kreeg in 1929 een motorongeluk. En je kijkt toch van: wat een leuke stoere jonge vrouw, haar vriendinnen reden ook vast motor. Daarom hou ik van dit boek: ik ga ervan dromen en fantaseren over Pauline Blom.
Joop van den Berg recenseerde vroeger voor het dagblad Trouw boeken over Indië. Dan durfde hij nooit echt streng te zijn, omdat hij zelf zo gevoelig was. Zo’n lieve man. En hij wist ook zo veel van de oude tijd, zulke mensen zijn er steeds minder dat is beklemmend.

Daarom zijn boeken zo belangrijk. Hoe persoonlijker, hoe beter.

Dit soort boeken verschijnen niet tot nauwelijks meer.

3 Hein Buitenweg: Soos en samenleving in tempo doeloe

Servire, 1965
192 pagina’s
Hij is wat minder bekend dan Rob Nieuwenhuys en dat is jammer. Hein Buitenweg kijkt scherper, waar Rob Nieuwenhuys met emotie kijkt. Ze vullen elkaar aan. Nieuwenhuys heeft gevoel voor grandeur, voor glorie en glamour. Buitenweg ziet het kleine, de eenvoud, het dagelijks leven. En leuk toch, die titel: je moet iets van Indië weten om dat te snappen. De soos. En de samenleving. Ik zag een zwembadfoto en herinnerde me verhalen die ik over zwembaden hoorde. Buitenweg schrijft er ook verhalen vol details bij. Dat je weet: zo was het toen.

4 Tjaal Aeckerlin: Kroonduiven en paradijsvogels. Indische-Nederlanders in voormalig Nieuw-Guinea

KIT Publishers, 2010
179 pag.
Voor wie niets weet van Nieuw-Guinea is dit een eye opener: daar bloeide dus ook de Indische cultuur, op een eigen manier. Voor anderen een emotioneel oja-boek. Extra mooi boek door de veelvuldige familiefoto’s, dat brengt het dichterbij. Goede uitleg van wat-wat is. En wat zijn de foto’s kraakhelder afgedrukt. Waarschuwing: hierna wilt u alles van Tjaal Aeckerlin lezen. Ja, dat gebeurde met mij, inderdaad. Hij maakt belangrijke boeken, vol herinneringen van anderen. Een schatbewaarder.

5 C.A. Heshusius: KNIL 1830-1950. Soldaten van de kompenie KNIL 1830-1950. Een fotodocumentaire over het dagelijks leven van het Koloniale Leger in Nederlands-Indië

Uniboek/Spectrum, 1986
191 pag.
In mijn top vijf vanwege het grote informatieve karakter van de foto’s en het feit dat ze verzameld zijn. Er is nog altijd geen groot overzichtswerk van het KNIL, gek genoeg. Het boek staat op de laatste plaats in de top 5 vanwege het klein formaat van de foto’s. Elk kan best op een grote halve pagina, dan zie je meer.

Meer

Er zijn nog meer fotoboeken, en ook boeken met heel veel foto’s (wat weer iets anders is), zoals de reeks Beeld van een stad. Deze vijf, daar blader ik het liefste in.

Misschien moet ik even iets duidelijk zeggen. Dat hele idee van koloniseren was natuurlijk fout. Dat doe je niet met een ander land. Maar het gebeurde en het duurde verschrikkelijk lang. Eigenlijk duurt het nog, maar dan in families die de geboden en verboden uit die tijd in zich hebben zitten op de een of andere manier. Veel Indische families hebben dat. Het maakt het leven vaak moeilijk. Zo, dat is gezegd.

Ik heb de Top 5 onder elkaar gezet, als u de boeken wilt kopen is dat handig. Waar? Soms is een boek te bestellen bij uw plaatselijke boekhandel, het boek van Tjaal Aeckerlin hopelijk. Anders overal en nergens, bijvoorbeeld op rommelmarkten en bij www.boekwinkeltjes.nl

Klik hier en download de Top5 Fotoboeken

Ik hou me aanbevolen voor tips voor andere boeken. Welk fotoboeken vindt u nou mooi?

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Waar zou u nog één keer willen eten als het kon?

Jawel, de restaurants gaan weer open en heel veel mensen zijn nu gelukkig. En ik dacht: stel… stel… dat we echt konden kiezen?

Ik las dat het restaurant Garoeda is overgenomen en gaat veranderen – wel Indisch, geen batik aan de muur. Dat vond ik juist zo sfeervol. Voorbij, voorgoed voorbij, zucht ik. Het bracht me verder terug in het verleden en ik dacht aan eten in het Indische leven. Als u mocht kiezen, waar zou u dan nog een keer gewoon en in vrede willen eten?

A. Des Indes, Batavia

eten
Het is er niet meer, maar ooit was het beroemd. Chic, duur en ook intimiderend, geliefd bij de romanschrijver Louis Couperus. De vader van Rob Nieuwenhuys was er directeur. Als ik aan Des Indes denk, hoor ik beschaafde geroezemoes, getinkel van bestek en ik zie alleen zeer goed gekleedde mensen. Waarover praten zij? Mogelijk over de laatste ontwikkelingen in de suiker en de tabak, over politiek (altijd moeilijk) en over kennissen (niet roddelen).
Kwaliteit: vier sterren
Gezelligheid: twee (want zo deftig)
Lekker: … (wie weet meer?)

B. Warung

“Niet bij een warung eten,” waarschuwden de oude handboeken. Die waren vooral geschreven voor jonge Hollandse vrouwen die naar de oost gingen. Vrouwen die bang konden zijn voor al dat nieuwe, en die ook in de Hollandse comfortzone moesten blijven. Want zeker voor de Eerste Wereldoorlog gold dat ‘verindischen’ niet de bedoeling was. Eenmaal in Indië, ontdekten sommigen toch ook dat er een wereld bestond buiten de eigen Hollandse bubbel.
Niet iedereen.
Maar het gebeurde.
Toen ik in Indonesië was, zoefde de auto waarin ik zat voorbij de ene na de andere warung. Ik kijken en smachten. In mijn hoofd hoorde ik weer die stem van de handboeken klinken. Wegens dat ik er was voor werk, zat ik op een streng schema, maar tot op de dag van vandaag spijt het me een beetje dat ik niet een keer ’s avonds de benen nam om even lekker te eten.
Kwaliteit: wisselvallig dus altijd spannend
Gezelligheid: super
Lekker: zie kwaliteit

C. Gewoon thuis

Foto: Anonymous – http://hdl.handle.net/1887.1/item:844373, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=104596150

In Semarang liep ik langs het huis van mevrouw Kloppenburg-Versteegh (Bodjongweg 80) en ik zag weer al die oude familiefoto’s voor me. Vrijwel altijd geposeerd. Een nette groep mensen, bij elkaar horend. Nu is er een overvloed aan foto’s van etende mensen. Toen veel minder. Toch jammer, want dat had ik kunnen zien wat er op tafel staat.
Kwaliteit en gezelligheid en lekker lijkt me de top.
Maar misschien romantiseer ik het.
Wat denkt u?

Dit zijn maar drie voorbeelden hoor. U heeft vast een eigen wens. Als u overal kon eten waar u wilde, heden en verleden, waar zou u dan voor kiezen?

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje hieronder te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Drie tips om herinneringen door te geven.

Oom Leo en de doorwerking van het verleden

Hier komt Leo Hoestlandt

“Och, ik heb wel erger meegemaakt,” zegt Leo Hoestlandt (88) als ik informeer naar zijn gezondheid. Wegens problemen kon hij niet aanwezig zijn bij de presentatie van zijn eigen boek Gevangene van het verleden.

Dansschool

Nu is Oom Leo een verteller. Dus meteen volgt het verhaal over dat “wel erger”. Eigenlijk moet je hem horen, dat is beter.
“Ongeveer tien jaar geleden heb ik in Rotterdam een open hart operatie gehad. Doormidden gezaagd. Net als spare ribs. Ik kreeg zes bypassen, uit aderen van twee benen geplukt. Het herstel ging zo voorspoedig dat ik snapte dan Onze Lieve Heer mij niet wilde hebben. Na een half jaar stond ik weer op de tennisbaan. En hoe dat kwam, zal ik je nu vertellen.
Als laatste van een hele rij kwam ik eindelijk bij de narcotiseur. Dat bleek een oude Chinees te zijn. Hij zegt op z’n plat Indies (en dan imiteert hij): “JIj bent van die dansschool in Rijswijk, ja toch?”
Ik: Hoezo?
“Wah, ik heb jou gesien toch.”
Terwijl ik op die brancard lag heb ik me rot gelachen. Dat heeft me moed gegeven me aan hem over te geven. Toen ik bijkwam, stond hjj aan mijn bed.”

Dat soort verhalen dus. Dat je vanzelf met hem meelacht, al is het onderwerp serieus. Maar we zouden over zijn boek praten. “Een grove schets van mijn leven, 86 pagina’s op A5-formaat,” zegt hij. En die titel Gevangene van het verleden heeft te maken met zijn leven. Wat verkeerd ging en nog steeds doorwerkt. Dat is het ding met het verleden. Het is voorbij. Maar het is niet weg.

“Ik heb het geschreven uit een onvrede over de minpunten die ik hier in Nederkand heb moeten ondervinden, zoals in mijn carrière – al is dat later goed bijgesteld, hoor.”

Oom Leo stuurt me via whatsapp oude foto’s – ja, hij is dan wel 88 maar pienter met de apparaten – en die foto’s laat ik inkleuren via Algorithmia. Het gaat automatisch dus niet alles klopt, maar de foto spreekt veel meer. Zag u boven die knappe jongen? Oom Leo. Hieronder nog een ingekleurde foto.

In de verkeringstijd

Hollands diploma

Dan praten we over de eerste tijd van zijn leven. Leo Hoestlandt was een buitenkampkind, ging niet naar school maar hij had wel een grote honger om te leren: “Ik had een Amerikaans boek over tennis, dat heb ik overgeschreven om bezig te kunnen zijn.” Dan na de oorlog de HBS. “Ik zat op het Canisius College in Batavia. Mijn leraar Nederlands was Rob Nieuwenhuys.”

“Mjn grootste wens was om naar de Zeevaartschool in Den Helder te mogen gaan. Dat ging niet door, want toen ik me aanmeldde kreeg ik te horen dat ik te oud was. Ze konden er geen rekening mee houden dat ik door de oorlog vier jaar lang geen onderwijs had gekregen. Ik heb dat naar voren gebracht in mijn bezwaar tegen het besluit, maar leeftijd is leeftijd was het.
Dus ik besloot: nu ga ik aan een Indonesische universiteit studeren. Maar daar werd me de toelating geweigerd, omdat ik een Hollands diploma had.”

Leo (linksachter) met de familie

Bioscoop

“Ik dacht, barst dan ga ik wel werken. Zo begonnen er allerlei ontwikkelingen die me hebben gebracht tot het schrijven van dit boek. Ook nadat ik al in Nederland was. We zijn in 1955 aangekomen, want daar was het voor ons Indische mensen niet meer… te verdragen. Je veiligheid was er niet. Langzaam maar zeer kwamen er… hoe zal ik het noemen… plagerijtjes naar de Indo-kant. Op alle grote kantoren hing een bord: verboden Hollands te praten. Zo was er meer.”
“Als je met vriendinnetje naar de bioscoop wilde, waren de ondertitels onderaan. Later kwamen daar de Indonesische ondertitels bij, dus je had haast geen beeld over. Daarna was er alleen nog maar de Indonesische tekst. Het is mij op school wel aangeboden Indonesisch te leren, maar door rancuneuze gevoelens uit de republikeinse tijd heb ik daar geen aandacht aan geschonken. Dom. Maar het is niet anders. Ik spreek wel een beetje Javaans.”

Dus daar gaat het boek over. En over zijn kindertijd. En over de angsten van families die de berichten over Europa horen. Een Indisch verhaal, persoonlijk en oprecht. Schrijfervaring had Oom Leo al. “Ik heb in Jakarta het een en ander geschreven voor het weekblad Katholiek Leven, en in Holland veel notulen en verslagen.”

Naar Nederland

O ja, die carrière, hoe is het daarmee in orde gekomen? “Zelf cursussen volgen, onder ander boekhouden en handelscorrespondentie Engels.” En opklimmen deed hij ook. Eerst loketbeambte van de NV Overzeesche gas en electriciteitsmaatschappij, wij zorgden voor de energie van West-Java”. Dan naar de Escompto bank: “Daar heb ik van een jonge Indonesische chef een strenge opleiding gehad.” Daarna bij de Nederlandse ambassade, bureau Compatibiliteit. “Om een flutding kreeg ik bonje. Dankzij de ambassadeur zaten we binnen vier weken op de boot naar Holland. Het was mijn eigen keuze maar toen ik de kustlijn van Java kleiner zag worden en voorvoelde dat ik mijn geboorteland ging verliezen, heb ik inwendig gejankt.”

En zo arriveerde Leo Hoestlandt in 1955 in Nederland. “De eerste jaren in Holland wilde ik niets van Indonesië in huis. Geen schilderij. Geen beeldje. Niks. Niks. Ik wilde er niets meer van weten. Dat staat ook in het boek. Ik heb het voor mijn uitgebreide familie geschreven, ze stelden steeds vragen over hoe iets was en zelf weten ze niets of ze hebben het te druk om het uit te zoeken.”

Gevangene van het verleden

Dat boek, kan iedereen dat kopen?
Daar is hij nog niet helemaal over uit met zichzelf. “Ik kom bij koempoelands van Indische verenigingen als de V.V.G.V., de ROKI en de TVR, daar kan het dan misschien.” Dan gaat het ongeveer tien euro kosten, wat helemaal niet duur is.

De familie van Oom Leo boft maar, zij vinden al hun antwoorden zomaar in een boek opgeschreven. Maar wij mochten er nu ook al een beetje van genieten. En ook van wat hij eerder schreef: Een mooie herinnering

Praktische schrijftip

Wacht met het opschrijven van uw levensverhaal niet tot kinderen of kleinkinderen vragen gaan stellen. Ze weten niet waarover die vragen moeten gaan. Als ze dat wèl beseffen, moet uw verhaal op papier staan.

Over de Indische Schrijfschool

Foto’s

Contact

Download het gratis e-book

Hoe begin ik? 5 gouden tips