hoe was het in de tangsi

Centraal: Djemini en Piet Scholte

De njai staat meer dan ooit in de aandacht. En dat is goed, vrouwen hebben nog altijd een achterstand in te halen als het aankomt op wat ‘vader’landse geschiedenis heet te zijn. Liever zeg ik: Nederlandse geschiedenis. Of: nationale geschiedenis.

Een ander woord voor njai is muntji: de vrouw die in de kazerne de concubine werd van een militair. Dat woord gebruikt de Indische schrijfster Lin Scholte (1921–1997) in haar autobiografische Anak Kompenie, wanneer ze over haar moeder Djemini schrijft. Na een mislukt huwelijk ziet Djemini een nieuwe kans. Lin Scholte:

• Intussen dook er een Inheemse sergeant op. Hij heette Radian en was ‘gelijkgesteld’; dit was mogelijk geweest door uitzonderlijke dienstprestaties.
• Een gelijkgestelde Inheemse onderofficier genoot dezelfde privileges als zijn Europese collega. Zijn bezoldiging lag aanmerkelijk hoger dan die van zijn Inheemse ranggenoot, al was deze niet dezelfde als van zijn Europese collega.
• Radian was een aanmatigend persoon, want hij sprak Nederlands.
• Hij maakte werk van Djemini; wachtte haar op de meest onverwachte plaatsen op en vroeg haar om met hem uit te gaan.
• Meer dan ooit vreesde ze de tong van haar buurvrouwen. Daarom weigerde ze op zijn voorstellen in te gaan.
• Maar Radian liet zich niet afschrikken. Hij zei haar tot zijn muntji te willen hebben om later in de kerk met haar te trouwen, want hij was Christen. Hij beloofde haar koeien met gouden horens. […]
• In Radian zag ze haar uitkomst en dus ging ze met hem mee.
• In tangsi Djagalan in Weltevreden werd ze officieel ingeschreven als Radians huishoudster.

Maar Radian valt tegen, in alle opzichten: ‘Radian was een despoot, hij was gierig en grenzeloos jaloers. Hij duldde geen tegenspraak, ook niet als zijn opmerkingen haar familie golden. Hij schepte er een sadistisch genoegen in haar te kwellen.’

Djemini besluit hem te verlaten en dat doet ze.

Ijzeren wil

Dat ze deze ijzeren wil heeft, komt deels door haar karakter en deels door de voorbeelden die ze in het kazernecomplex ziet: tangsivrouwen.
Intimiderende vrouwen: ‘De tangsivrouw was een Kenau die korte metten maakte, even rap met haar tong als met haar nagels. Terwijl haar stemgeluid in kracht en octaaf-bereik toenam met de groei van haar kindertal.’
In soldatenlectuur kom ik deze vrouwen ook tegen, als degene voor wie man en kinderen bang zijn. Zij heeft dan de informele macht in handen. De macht in het gezin.
We zijn dan aan het begin negentiende eeuw en even erna, de tijd waarin Djemini een volwassen vrouw werd.
Ze heeft genoeg van relaties.

Blanda-man

Dan vraagt een zekere Piet Scholte haar uit: ‘Hun uitgaansavondje werd door meerdere gevolgd, tot die ene keer het ‘hoge woord’ aan Piet ontsnapte, en hij haar vroeg, of ze met hem ‘mee wilde’ als zijn muntji.’  Djemini’s moeder ziet dit helemaal zitten, maar Djemini niet en met goede redenen:

• De blanda-man hield doorgaans veel van de ‘vierkante pot’, en was vaker ‘mabok’ dan hun muntji lief was.
• Bovendien sloegen ze de vrouwen evengoed als de mannen van haar eigen ras het deden.
• Tenslotte gingen de blanda’s vroeg of laat toch terug naar hun land en lieten hun muntji’s zitten.
• Met of zonder kinderen.

Onder druk van haar moeder gaat ze toch akkoord met het verzoek: “Als het haar bij hem niet beviel, kon ze immers altijd nog weg.’

Nuance

Het verhaal van Djemini en van andere vrouwen in de tangsi tekende Lin Scholte in de jaren ’60 van de vorige eeuw op. Ze wilde haar ervaringen delen, die ingingen tegen het negatieve beeld van de tangsi dat gemeengoed was geworden.
De geschiedenis herhaalt zich. Nu zie ik dat er over de njai vooral in termen van slachtoffer wordt gedacht. Dat is eenzijdig. Iedereen als slachtoffer beschouwen is verkeerd. Zoek de nuance, begrijp de verschillen, leer te zien hoe machtsongelijkheid en zelfstandigheid naast elkaar kunnen bestaan.
Dat is de puzzel van het verleden die we moeten zien te leggen.

Vrouwenwereld

In de tangsi groeide Lin Scholte op, in deze wereld vol vrouwen. Ze leerde er wat haar rijkdom was: ‘Naar het zo uitkwam, kon Linda dan ook volkomen totok-zijn onder totoks, Javaanse onder Javanen en Indische onder de Indischen in haar denken en spreken.’ Drie culturen dus.

Die vrouwelijke lijn boeide me meteen toen ik het werk van Lin Scholte las. Haar belangrijkste romans heb ik kunnen bundelen met een uitgebreide biografische inleiding. Een geluk om te doen.
We hebben maar één Indische schrijfster die in de tangsi leefde en haar familieverhalen zo goed en levend optekende. Verhalen over het kazerneconcubinaat, over zelfstandige vrouwen die helemaal geen slachtoffer waren. Verhalen over situaties, onderlinge relaties, over de formele macht en informele macht.
De romans van Lin Scholte zijn daarmee verplichte literatuur voor iedereen met een njai in de familie. Klik, kijk en beslis ja nee aanschaffen hier. 

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

• voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
• over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
• maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt