herinneringen - Indische Schrijfschool

Zijn onze herinneringen betrouwbaar?

MULO, dat was: Meer Uitgebreid Lager Onderwijs. De school op de foto stond in Bandoeng, ongeveer in 1910.

Dagboek

Dus nog voor de Eerste Wereldoorlog.
Lang geleden, maar niet onbereikbaar.
Scholieren maakten huiswerk, dat soms bewaard bleef.
Er waren er altijd, die een dagboek bijhielden.
De een of de ander vertelde het aan de kinderen, die het onthielden en weer vertelden aan de volgende generatie.
Dus ik vind 1910 helemaal niet zo lang geleden.

Kloppen ze

Maar die herinneringen, kloppen die wel? Ik vermoed: ja en nee tegelijkertijd. Een voorbeeld.

Eerste herinnering

Ik ben altijd benieuwd naar de eerste herinnering van iemand. Die is meestal ontstaan rond het derde levensjaar. Bij mij iets ervoor. Dan ben ik iets ouder dan twee jaar en mijn moeder brengt me naar de peuterschool. Op de fiets. Dit is mijn herinnering: ik zit in een stoeltje dat aan het stuur is, de zon schijnt en ik voel de warmte, we wachten tot het stoplicht op groen springt, achter mij weet ik mijn moeder en ik ben veilig, alles is goed.

Toen ik dit eens aan mijn moeder vroeg, wist ze het niet meer. Haar herinneringen aan die tijd waren anders, want ik was een driftig peutertje. Daarom moest ik dus ook zo vroeg naar school.

Betrouwbaar

Hiermee kom ik terug op de vraag, of herinneringen betrouwbaar zijn.
Ja, want ze zeggen iets over wat ik toen waarnam en die herinnering is met me meegereisd. Dat geldt voor elke herinnering:

het afscheid op de kade
de bedienden die huilden toen het gezin vertrok
later in Nederland: de spanningen die nooit hardop benoemd werden, maar waardoor duidelijk werd: dit niet zeggen, hier niet naar vragen, alles was erger in de oorlog dus het leed van nu dat telt niet mee.

En nee, want herinneringen kunnen veranderen van sfeer, van inhoud. Dan krijgen ze een andere betekenis, die van een spiegel van wie u nu bent. Voor mij is het een verlangen naar een tijd waarin alles goed en veilig is. Het kan best zijn dat ik die herinnering in de loop der jaren heb uitgebreid vanwege dat verlangen.

Wat kunt u ermee

Herinneringen zijn brokjes informatie. Wat kunt u ermee, als u een levensverhaal gaat schrijven?

Stap 1: noteer: wat herinner ik mij?
Stap 2: analyseer: Waarom maakte het op mij deze indruk? Welke mensen komen er voor in mijn herinnering en wat kan hun indruk zijn geweest?
Stap 3: concludeer: Hoe kijk ik er nu op terug?

Wat de MULO in Bandoeng betreft, zijn de leerlingen vermoedelijk rond 1900 geboren. Met deze aanwijzing weet u meteen hoe ver u terug moet in de familie of bevriende families. Inderdaad, helemaal niet zo lang geleden. Daar zijn vast nog herinneringen aan, doorgegeven of opgeschreven. Misschien is het tijd om die te gaan ordenen en bewaren.

Wat is waarheid in uw verhaal?

“Maar wat als mijn broer zegt dat het anders was dan ik denk?” Zulke vragen krijg ik. Over wat er nu vroeger echt gebeurde en wat niet,wat waarheid is, en hoe het kan dat je herinneringen soms niet van jou zijn.

Geheugen

Ja, dat laatste kan. Als iemand je herhaaldelijk vertelt dat je als kind altijd veel lachte, neem je dat als het ware als een herinnering in je geheugen op.
Inderdaad, herinneringen zijn niet altijd betrouwbaar.
Waarheid kan vloeibaar zijn.

Mijn zusje koesterde lang een foto waarop ze als kleutertje op schoot zat bij Sinterklaas. Toen bleek dat het een ander kindje was. Zoiets komt vaak voor. Wat te doen?
Eenvoudig. Op onderzoek gaan in uzelf. Alle herinneringen die u heeft, bezit u met een reden:

het is in uw leven gebeurd en u heeft het onthouden, om wat voor reden dan ook
de herinnering is voor een ander belangrijk geweest om aan u door te geven
(en ja, dan is het een puzzel: hoe komt u aan deze of die herinnering?)
u heeft de herinnering in latere jaren gemaakt om een andere herinnering toe te dekken,
het evenwicht: als u een bang kind was, zijn moeilijke herinneringen krachtiger aanwezig dan herinneringen aan fijne momenten, daar kunt u dan misschien niet zo goed ‘bij’
anders

Het is een beetje filosofie, en dat komt omdat ik de afgelopen week nogal veel over herinneringen heb gesproken met mensen. En over hypnose, om meer te kunnen herinneren, maar dat vind ik griezelig. En ook over terugkijken op herinneringen.
Leren kijken maakt innerlijk rijk.

Verwarrend

Dat is mijn zorg over degenen die de film De Oost zien.
Het is fictie gebaseerd op de werkelijkheid.
Verwarrend.
Iedereen die zonder kennis van toen kijkt, denkt dat het een honderd procent realistische weergave is. Wat het niet is, dus.
Kijken met wantrouwen is dan het beste.

Innerlijke rijkdom

Als u uw levensverhaal gaat schrijven, is het leuk om ook uw herinneringen een beetje te wantrouwen. Schrijf ze gewoon op, kijk ernaar en denk dan:

Hoe oud was ik toen?
Heb ik dat echt meegemaakt?
Wat gebeurde er nog meer?
Wie waren er ook bij?

Probeer af en toe als een buitenstaander naar uw herinneringen te kijken, dan ziet u meer.

Ik herinnerde me lange tijd dat mijn grootvader enorme grote rozen kweekte, en dat ik een keer mijn gezicht in een lila roos duwde die zo groot was dat mijn hele gezicht erin verdween. Die geur, heerlijk. En dat fluwelige gevoel op mijn wangen.
Later keek ik als buitenstaander naar deze herinnering en ik snapte opeens iets: die roos was helemaal niet zo groot, ik had een klein kindergezicht.
De herinnering bleef, maar ik begrijp het nu beter.
Dat gun ik u ook.
Weten wat er was en waarom het zo was.

Dat is innerlijke rijkdom.

Zo komt u bij de verdwenen herinneringen

Dat kleine meisje op de voorgrond, met haar lieve mooie gezichtje, dat meisje leerde ik kennen toen ze een oude dame was geworden. Anneke Kortenhorst-Kloppenburg, de jongste dochter van mevrouw Kloppenburg.

Toezicht

Het eerste bezoek aan Tante Anneke geschiedde onder begeleiding van de familie. Toezicht, eigenlijk. Dat heb ik vaker zo meegemaakt. Voordat ik bij het oudste familielid mag – degene die het meeste weet – willen andere generaties mij ontmoeten. Daarna gaan ze onderling overleggen of ik door mag. Het voelt een beetje als examen doen, maar ik snap het wel. Het is voorzichtig met de oudsten zijn. Beschermen met liefde. Zou ik ook doen, hoor.

Toen ik eindelijk alléén naar Tante Anneke mocht, waren mijn verwachtingen torenhoog. Zij had het immers allemaal meegemaakt, en ze zou me vast alles willen vertellen over haar moeder. Ik werkte destijds aan een biografie van de grote kruidengeneeskundige en zat vol met vragen. Hoe dit, waarom dat, wanneer zus en zo.

Schemer

In haar flat was het schemerig. Er stond een kamerscherm dat ik herkende, het was een cadeau geweest voor het zilveren huwelijksfeest van haar ouders. Tante Anneke zat in een rolstoel. Ze zag niet meer zo goed. Ik moest duidelijk praten en wat harder, dan verstond ze me.

Ze vertelde me wat ze nog wist. Een vast verhaal, bleek tijdens het volgende bezoek. Ze herhaalde de herinneringen die ze bezat en af en toe kwam er opeens een herinnering bij. Waarvandaan?
Tijdens een van mijn bezoeken vroeg ik: Hoe kan het, dat u dit allemaal nog weet?
Tante Anneke vertelde over concentreren en blijven denken aan een situatie en dan opeens: “gaat er een lantaarntje aan en dan weet ik alles weer.”

Dus als u denkt: ‘mijn levensverhaal opschrijven, ik weet zo weinig nog’, dan zijn er manieren om herinneringen op te halen:

concentreren op een situatie en een persoon en blijven denken: hoe was het
beperk zintuigen: rustig zitten in een schemerige kamer helpt de herinneringen terug te laten komen. Misschien kunt u op bed gaan liggen met een doek over uw ogen en dan proberen u voor de geest te halen hoe een situatie toen en toen was
ga in gesprek met iemand die echt wil weten wat u heeft meegemaakt, want het is een eigenschap van menselijke hersenen om antwoord op vragen te willen geven
samen foto’s kijken helpt ook om herinneringen op te halen

Herinneringen zijn er nog

Het merkwaardige van herinneringen is immers: ze zijn gewoon aanwezig, ergens in uw hoofd of in uw hart, en toch kunt u er soms niet bij. Dan heeft u een techniek nodig, en dat hoeft heus niet altijd hypnose te zijn. Persoonlijk vind ik dat een beetje eng. Iemand die met mijn geest dingen doet, nee danku.
Tot slot nog twee tips:

Herinneringen komen alleen wanneer ze welkom zijn, schrijf ze dus meteen op
De ene herinnering haalt de andere op, dus grote kans dat u blijft schrijven (hoera!)

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Drie tips om herinneringen door te geven.

Wat een gebroken bord teweeg brengt (filmpje)

Collectie Tropenmuseum/Wikimeda commons

Vorige week brak ik een van mijn mooiste borden. Krak. Ik staarde ernaar en meteen kwamen de herinneringen in me op.

Ja, nu wel. Dat is toch gek: iets moet breken, iemand moet hemelen, en dan voel je pas wat het betekende. Ik heb dat vooral in december. Terugdenken aan degenen die er niet meer zijn, en voelen hoe fijn het was om altijd met hem of haar te praten, of juist samen te zwijgen. En vaak denk ik, hoe raar het toch is dat je nooit weet wanneer je iemand voor het laatst ziet.
Dat maakt me voorzichtiger met mensen.
Wat belangrijk is om te zeggen, probeer ik te zeggen.
Soms is de tijd abrupt op en wie ziet dat aankomen?

Eigenlijk wilde ik het hebben over het krak. Het bracht me bijna meteen terug naar toen ik als klein meisje bij mijn grootmoeder kippensoep moest eten. Die soep lustte ik niet.
Maar het moest op, zei oma.
Dat hóórde zo.

(tekst gaat verder onder de video)

Kinderen dwingen om te eten, dat is toch nergens goed voor. Ik weet nog hoe afschuwelijk ik het vond om in de soep te kijken en hoe alleen ik me voelde.
Ik herinner me nu ook, dat ik als kind aan een tafeltje zat achter mijn bord met korstjes brood. Die wilde ik niet opeten. Moest toch. Dus ik friemelde die korstjes onder het tafeltje, daar zat een kleine lade. Als mijn moeder het lege bord zag, mocht ik weer weg. Het ging goed tot mijn moeder de lade ontdekte: tjokvol groene beschimmelde korstjes. Gelukkig hoefde ik die niet op te eten. Misschien is het iets van de Hollandse cultuur, om kinderen met het eten zo te dwingen.

Oma-borden

Waarschijnlijk komt het door oma dat ik nog steeds hou van borden met een gouden randje. Vooral oma-borden van vroeger. Door het krak herinnerde ik me weer, dat ik die soep toen moest eten. Jaren heb ik daar niet aan gedacht, en door het breken van het bord kwam de herinnering terug, en toen wist ik alles weer.

Ik hoop dat bij u thuis alle borden heel blijven. Maar ook hoop ik dat u gaat oefenen met herinneringen ophalen. Hoe, leg ik uit in het filmpje.

Baboe met kind: ooit, ergens, toen, u ook?

Collectie Tropenmuseum/Wikimedea

Baboe met kind. Ooit, ergens, toen. Weet u het? Ach, dat kind! Die baboe! Wie waren zij? Zo zijn er veel foto’s en elke foto is een verhaal.

“Wij kwamen uit Tjimahi”

“Toen mijn vader werd overgeplaatst, mocht mijn baboe niet mee”

“Baboe Minah hield van mij”

“Soms was ik bang voor haar”

Voor mensen van na Indië is de band tussen baboe en kind niet goed voor te stellen. Terwijl het ooit zo vanzelfsprekend was. Intimiteit. En soms ook angst.

Ik verlang naar een boek vol baboe-verhalen over die uitzonderlijke en bijzondere band. En voor dat boek ben ik totaal afhankelijk van de ouderen die het kunnen weten. Of ze willen vertellen. Of ze hun verhaal willen opschrijven.

Dat is ook een reden waarom ik de Indische Schrijfschool ben begonnen: om te helpen de verhalen te bewaren. Misschien heeft u kinderen of kleinkinderen die geen vragen stellen.

Maar ja, hoe kun je vragen naar een baboe als je niet eens het woord kent?

Vragen kun je dus het beste beantwoorden, voordat ze gesteld zijn. Dan heeft u ook nog eens de tijd om die herinneringen boven te laten borrelen. Want dat is het merkwaardige van het geheugen. Er zit meer in dan we denken. De ene herinnering brengt de andere voort. Opeens weet u iets, en daarna weet u nog iets, en zo gaat het verder. Probeert u maar eens namen van oude klasgenootjes op te sommen. Eerst is het eh… eh… en na toen minuten heeft u er al drie of vier. Daarna kijkt op achterop een oude klassefoto of op Schoolbank en dan weet u alles weer. De namen. Wie er lief was en wie niet. Zo is het geheugen: lekker vol.

Dus daar zitten ook herinneringen in aan uw baboe. Als u een baboe had, tenminste.

Ik hoop dat u zich nu optimistisch voelt. Gaat u meedoen met de cursus Levensverhaal schrijven?

Herinneringen halen herinneringen op

Herinneringen komen en gaan, maar ze blijven ergens. Waar? In onze hersenen, klaar voor gebruik. Dit is voor iedereen die herinneringen nodig heeft om zijn of haar verhaal te kunnen schrijven.

Eerst dit:

Is een herinnering betrouwbaar?

Welnee. Elke herinnering kan gemakkelijk door de tijd vervormd raken, of door wensen of door een grote verbeeldingskracht. We weten nooit zeker of iets werkelijk zo is geweest. Nu het goede nieuws: een herinnering is goed bruikbaar. Uitstekend bruikbaar zelfs. Het kan de enige toegang zijn tot een periode uit het verleden. De vuistregel is: hoe meer herinneringen, hoe beter.

Nu dit:

Hoe kom ik aan veel herinneringen?

Daar zijn verschillende manieren voor:

foto’s bekijken. Stel, deze knappe man is uw oom. U kijkt en denkt: waarom kijkt hij zo, heb ik hem zijn haar zien kammen, met wie kon hij goed opschieten, waar zag ik hem vooral, hoe klonk zijn stem en gebruikte hij geurwater en…. en…
met anderen praten: “Weet jij misschien nog toen…”
hypnose
lijstjes

Maak een lijstje

Mijn favoriet zijn de lijstjes, zowel voor herinneringen als om ideeën te verzamelen. Wat ik doe, dat kunt u ook. Stel, u bent op zoek naar herinneringen uit uw kindertijd, laten we zeggen tot uw twaalfde jaar.

Wat u doet, is:

neem een vel papier en schrijf (ja, met de hand) onder elkaar de cjfers 1 tot en met 10
noteer per cijfer wat u nog weet
maakt niet uit als u maar één herinnering heeft
leg dit vel papier ergens neer waar u het regelmatig zien (bij mij is dat op de koelkast of tegen het keukenkastje), zodat u er peinzend naar kunt kijken. Erbij ligt een pen, potlood of stift.

Het leuke van hersenen is, dat ze lijstjes willen volmaken. Dus zien uw hersenen negen lege plekken, dan gaan ze aan het werk om negen herinneringen op te diepen. Er kan zomaar iets oppiepen. Ik zeg expres oppiepen omdat herinneren kan beginnen met iets kleins. Dat moet u dan wel opschrijven. Daarmee beloont u uw hersenen en die blijven dan ijverig aan de gang.

Heeft u de tien vol? Schrijf eronder 11 tot en met 15. Nee, geen 20. Van kleine stappen denken uw hersenen: “O, dat kunnen we wel.” Daarna weer vijf. Net zolang tot u voelt, nu komt er even niets meer.

En dan heeft u opeens door zo’n lijstje meer herinneringen dan u dacht. De ene haalde de andere op.

Dat schoot lekker op.

Dat opschrijven is belangrijk. Niet denken: “Dat doe ik thuis wel” als u net onderweg bent. Want thuis gebeurt er weer van alles en dan vervaagt de herinnering. Het is dus belangrijk altijd een notitieboekje met minstens twee pennen mee te nemen, in elke jas en in elke jas. Twee, want als de ene pen het niet doet… precies.

Heeft u genoeg herinneringen? Dan heeft u een goede basis om uw levensverhaal te gaan schrijven. En u weet, ik help u graag.

Over de Indische Schrijfschool

Foto’s

Contact

Download het gratis e-book

Hoe begin ik? 5 gouden tips