De Pauw

Vrouwendag en 5 geweldige Indische vrouwen

Vrouwendag bestaat pas per 1910, dus dat is helemaal niet zo lang geleden. Mensen hadden al telefoon. Er reden trams. Ook auto’s. Indië werd moderner. Dat gold óók voor vrouwen.

Vrouwendag

Dus ik kijken in de oude Indische kranten, naar wat er dan in Indië gebeurde. Nou… niet heel veel. Vrouwendag werd vooral gezien als een hobby van de socialisten, zeg ik even kort door de bocht. Of als een dag waar vrouwen met een gezin thuis de baas mochten zijn.
Jawel, voor een hele dag.
In 1912 vergaderde te Bandoeng een vrouwenvereniging over het fenomeen vrouwendag, waarna besloten werd om in september of oktober een toneelstukje op te laten voeren, met voordrachten en een dansfeest.

Dus ik dacht, straks is het weer 8 maart, internationale vrouwendag. Een mooie dag om te denken aan 5 geweldige Indische vrouwen, die elk op een eigen manier een stempel drukte op Indië.

1 Melati van Java (1853-1927)
de eerste Indische bestseller-auteur

Marie Sloot heette zij. Op de golf van de katholieke emancipatie kwam zij in de aandacht, eerst met katholieke romans, daarna met Indische romans. Ze behoorde tot de eerste groep vrouwen die lid mochten worden van het tot-dan mannengezelfschap van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Voorzover bekend was ze de eerste Indische vrouw.
Haar Indische romans bleven lang in omloop, 25 jaar was geen uitzondering. Dat had vermoedelijk ook te maken met dat bijzondere, wat in de marges van het hoofdverhaal gebeurde. In die marge onderhielden vrouwen een innige relatie met elkaar. Romantisch. Daarbij was vrijwel elke Indische vrouw in de roman een rolmodel: beeldschoon, intelligent, zelfstandig, vaak ook belezen. Dus niks alleen sensueel, zoals in de herenromannetjes nogal eens voorkwam. Dankzij de romans van Melati van Java ontdekten generaties lezers en lezeressen de kracht en macht van Indische vrouwen.
Lees haar romans hier: http://www.leestrommel.nl/letter_j.html  Tip: begin met De Jonkvrouwe van Groenerode (1874) met in de hoofdrol… inderdaad. Klik hier en lees deze roman. 
http://www.leestrommel.nl/jonkvrouwe/index.html

2 Marie van Oord (1886- 1970)
de laatste grote Stamboel actrice

Eens leidde Marie Oord haar eigen ‘Indo Comedie-Vereeniging „De Eendracht”’ en heel Indië wist wie zij was. Zij was de laatste grote van de Komedie Stamboel, het muzikale volkstheater met inhoud.
Marie Oord schreef en bewerkte stukken, trad op als eerste actrice, ontwierp kostuums en leidde toneel,-en muziekgroepen. Dat je zegt: ze deed bijna alles.
Ze moet een geweldige vrouw zijn geweest: artistiek, doortastend, gevoelig en vooral met een hart voor de Indische jongere generatie. Die nam ze onder haar hoede. Daar kunnen wij een voorbeeld aan nemen.
Klik hier en lees het artikel op de Indische Schrijfschool (of kopie en plak de link https://www.indischeschrijfschool.nl/marie-oord-de-laatste-grote-van-de-komedie-stamboel/ )

 

3 De-lilah (1862-1906)
schreef over de verborgen wereld van de Indo

De-Lilah (Lucy van Rennese) was ontdekkingsreizigster, hotelhoudster, correpondente te Japan voor de Indische kranten en bij dit alles ook nog eens de schrijfster van een meeslepend oeuvre over de Indische wereld die dichter bij de kampong stond dan bij de kerk.
In de verhalenbundel Een Indisch dozijntje (1898) beschrijft ze juist die wereld, vol mensen die zich op een eigen manier moeten zien te handhaven. Prachtig is het verhaal ‘schuldig door onschuld’.
Hugo Alvina is winkelbediende in een toko van Lodewijk Belkamp. Zijn Javaanse moeder (Mook Isa) heeft een klein pensioen en verkoopt zelfgemaakte djamoe-djamoe. Hugo’s baas is verliefd op de verloofde van Hugo, en zorgt ervoor dat hij is discrediet raakt. Maar dan treedt zijn moeder op, en daar heeft Hugo zo zijn gevoelens over. Alles verloopt op de manier van de moeder, en daar leren wij nu veel van.
Klik hier en lees het verhaal in de Leestrommel (of kopie en plak de link: http://leestrommel.nl/dozijntje/pagina7a.html )

 

3 Marietje van Oordt (1897-1974)
de mooiste oplichtster van Indië

In ‘Niemand zorgde voor mijn ziel (2013) tekende Gerard Termorshuizen een biografisch portret van Marietje en haar talent om mannen op zich verliefd te maken, inclusief de heren journalisten. Een enkele blik, een zweem van een glimlach, een tragisch verhaal en Marietje had de situatie volledig onder controle. Evenzogoed bewijst haar levensverhaal dat niet alle vrouwen lief en aardig waren; crimineel konden ze ook zijn.
Indië genoot van de persaandacht die Marietje ten deel viel, haar processen werden druk bezocht.
Maar de oorlog bracht ook haar veel ellende. Later vestigde ze zich in Singapore, waar ze overleed. Het is hoog tijd, dat dit uitzonderlijke leven eens verfilmd wordt.

5 Ems van Soest (1908-1984)
het eerste moderne Indische meisjesboek

In 1930 verscheen De Pauw, het eerste moderne Indische meisjesboek, met in de hoofdrol de economisch zelfstandige Inka van der Beelen. Ze is stenotypiste; het is de tijd van de grote kantoren. Ems wilde graag een boek lezen waarin ze zichzelf kon herkennen: een Indisch meisje op kantoor. Dat boek schreef ze zelf, zei ze later: “Ik nam de typemachine en schreef achter elkaar De Pauw, mijn eerste boek. Ik heb altijd getracht het Indische leven, mijn leven, zo precies mogelijk weer te geven.” Dit boek was het begin van een succesvolle carrière als meisjesboekenschrijfster. Ze beschreef meisjes en jonge vrouwen die zelfstandig konden zijn, die in auto’s reden en zelf over hun toekomst beslisten. Voorbeelden van emancipatie, vooral omdat de vrouwen bij dit alles’vrouwelijk’ bleven. Ook in Nederland was Ems van Soest geliefd; de jonge prinsesjes op Soestdijk lazen haar romans.
Lezen? Bij boekwinkeltjes.nl is haar werk gelukkig nog te koop. Dikke pillen, die heerlijk weglezen. Haar werk voor volwassenen bevat vaak bitter getinte levensvragen.

 

 

Hier houdt het lijstje op.

Ja, dus maar vijf vrouwen, en dat terwijl er nog veel meer vrouwen van belang zijn in het vooroorlogse Indië. Maar u heeft een indruk. En wanneer u denkt: zij of zij hoort er ook bij, reacties onder dit artikel zijn welkom.

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

  • voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
  • over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
  • maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook

Dit was de eerste moderne Indische meisjesroman

Indische meisjesromansIndische meisjesromans waren er destijds genoeg. Vooral vrouwelijke auteurs schreven graag voor meisjes, meestal met lieve opvoedende gedachten in het boek. (Er waren uitzonderingen)

Maar al die boeken werden per dag ouderwetser toen de moderne tijd in Indië arriveerde, in de jaren 1920 en 1930. Meisjes keken anders naar hun toekomst, ze konden een beroep kiezen. Een eigen leven. In de grote steden kwam met de vestiging van de kantoren ook meer werkgelegenheid.
Hoe was dat nieuwe zelfstandige leven voor meisjes, voor jonge vrouwen?

Joop ter Heul

In Nederland was de serie boeken verschenen over Joop ter Heul, een meisje dat opgroeide, dankzij haar vader ‘de piepert’ een schooldiploma haalde en dankzij haar schoonvader werkervaring opdeed, dus klaar was om economisch zelfstandig te zijn.
Maar: een Hollands meisje.
Toch anders.

Ems van Soest (1908-1984):  “Ik nam de typemachine en schreef achter elkaar De Pauw, mijn eerste boek. Ik heb altijd getracht het Indische leven, mijn leven, zo precies mogelijk weer te geven.”
De Pauw. Een verhaal van modern meisjesleven in Indië verscheen in 1930, het eerste moderne Indische meisjesboek:

  •  de hoofdpersoon Inka van der Beelen verdient als 19-jarige haar eigen geld, ze is in betrekking op kantoor
  •  vanwege verwikkelingen woont ze in een pension
  •  het verhaal speelt zich af in Indië
  • en: Inka is Indisch.

De Pauw is haar bijnaam, omdat de mensen haar trots vinden. Dat is ze ook, op haar manier: ze houdt het hoofd hoog, omdat ze verlegen is over de armoede thuis.

Indisch gezin

Ems groeide op in een liefdevol Indisch gezin: vader Willem die op de thee-onderneming Ngargoloko-Malebari werkzaam was, haar Padangse moeder Emma van Angelbeek en haar twee broers Wim en Jan. Een modern gezin was het ook: Ems volgde de driejarige HBS, haalde type-en stenodiploma’s en mocht toen naar het kantoor van Crone in Semarang. In deze tijd gaan steeds meer vrouwen en meisjes buitenshuis werken, maar helemaal vanzelfsprekend was het niet.
Genoeg mensen die het onwenselijk vonden dat een vrouw economisch zelfstandig was, want zou ze dan nog wel willen trouwen en zich willen opofferen voor man en kinderen?
indische meisjesromansDe Pauw ging voor een deel over Ems zelf. Van haar vooruitstrevende ouders mocht ze naar kantoor. Ze werkte, al wilde ze eigenlijk net als haar moeder Emma van Angelbeek liever schrijven. Er is een foto van de jonge Ems, die aan haar bureau zit.
Op kantoor was het dus niet bijzonder leuk. Een citaat uit De Pauw:

“Ouwe, trouwe ratelkast,” sprak ze tegen haar Remington. “Je verveelt me soms gruwelijk. Kon ik maar eens wat interessanter dingen op je neertikkelen, maar helaas, de Baas voelt slechts voor zakelijke en geldswaardige pampieren… enfin!” Ze zuchtte van verademing, toen het vijf uur sloeg (…).

De Pauw was een succes. Daarna publiceerde Ems meer meisjesboeken, soms wel twee per jaar. Zo werd ze een geliefd schrijfster. Alle jonge meisjes lazen haar boeken, ook de Hollandse prinsesjes in Nederland.
Wie goed leest, en het leven van deze ooit beroemde Indische auteur kent, ziet er stukjes in staan die uit haar eigen leven komen.
Een voorbeeld.

In De Pauw staat:
“Paul heeft nooit veel met meisjes opgehad, hij vond ze onbeduidend, aanstellerig en ongevoelig, tenminste, diegene onder haar, die hij kende. En dus dacht hij, toen wij kwamen, over ons hetzelfde. Maar toen hij jou wat meer leerde kennen, vertelde hij aan Mevrouw de Groote eens in een vertrouwelijke bui, dat jij hem deed denken aan zijn gestorven zusje, waar hij dol, dolveel van gehouden heeft.”

Het zusje

Ja, dat gestorven zusje. Margootje was het eerste kind geweest, voor Ems en haar twee oudere broers. Ze stierf zes dagen na haar eerste verjaardag aan de gevolgen van een ongelukkige val. Dat zusje keert terug in verschillende romans. Over het gezinsdrama zelf schreef Ems ook zonder literaire verhulling:

  • Moe en afgemat, acht maanden zwanger, snakte ze [Emma, de moeder van Ems] naar een bad en vroeg de jonge baboe, die na Carsina’s vertrek voor het kind zorgde, om op Nonnie te passen. Margootje had de pop, die ze met haar verjaardag gekregen had, in een slendang gedaan en wiegde die onder het zingen van “nina, nina bobo”.
  • Ze liet de pop ruiken aan de bloembakken toen Emma in de badkamer verdween. Heerlijk, dat water waarmee ze zich siramde….. ze zong blij een lied uit haar meisjestijd, toen ze plotseling verstarde.
  • Een vreemd geluid, alsof iets viel van vrij grote hoogte….. een plofje op de marmeren vloer en dan plotseling een klagelijk gehuil van haar kleintje. Ze rende met natte haren de mandikamer uit en vond haar kind met het achterhoofdje op de vloer, blijkbaar van een hoge stoel gevallen waarop de baboe haar had gezet. (…)
  • De door de Regent geroepen dokter stelde vast: “Zware hersenschudding tengevolge van een val.
  • Bloemstukken en kransen werden binnengedragen. Doch het kleine kistje was uitsluitend bedolven onder de boeketroosjes, die Margootje met haar eigen handjes hand gestreeld.
  • Margaretha Christina van Soest” stond er met mooie letters [op de grafzerk]. “Geboren 15 april 1892. Sf. Kalibagor. Overleden 21 april 1893 te Banjoemas”.

Erg, hè?
Misschien mocht Ems daarom wel zoveel van haar ouders.

Stralend

Ems bleef ongetrouwd, tegen haar verlangen in. Ook dat komt in de romans terug: er zijn meisjes die een eigen levensweg moeten volgen, ook al willen ze trouwen en moeder worden. Dat eenzame en de positieve keuze voor een ander volwaardig bestaan, plus daarbij de stralende aanwezigheid van Ems zelf, moet op generaties meisjes van invloed zijn geweest.
Zij leerden: ook zonder huwelijk kan ik  een waardevol leven leiden. Net als Ems.
Dat was modern. Zelfbeschikkingsrecht.

Talent

Ems sloeg haar vleugels uit. Ze ging reizen, ze publiceerde romans voor volwassenen en ze ontwikkelde zich in de journalistiek.  Ems liet zien hoe veelzijdig haar talent was. Het prachtige Theeland (1938), de voorloper van romans als Hella Haasse’s Heren van de thee, was daarvan een overtuigend bewijs. Ems: “Ik voelde gewoon, dat ik méér kon.” De waardering bleef uit. Kort na de oorlog verscheen Een wajang in Gods handen (1946) waarin waarin ze onder meer schreef over  Indische NSB-ers en intimidatie van vrouwen door Japanners. Het grote publiek zag haar liever als meisjesboekenschrijfster.

Nieuwe kans

De jaren ’60 en ’70 waren moeilijk voor Ems van Soest. Ze woonde inmiddels in Den Haag, in Nederland, en ze was eenzaam. De roem was vervlogen. Of ze ooit weer echt zou schrijven, betwijfelde ze: “Zal ik er ooit nog de inspiratie, de discipline, de kans toe krijgen en zal ik ooit bestand zijn (…) de venijnen te weerstaan van de huidigen critiek?”
De kans kwam. Op verzoek van Lilian Ducelle begon Ems over haar Indische jaren te publiceren. De theegeur op de onderneming, de pracht van de tjemara-bomen, de elegante jurken die mama voor haar maakte, de lagere school- alles even dierbaar. Er kwamen brieven van lezers, vol herkenning en sympathie.
In 1984 overleed Ems. De laatste periode was soms treurig geweest, maar wel met de troost weer te kunnen schrijven, juist over de gelukkigste tijd in Indië.
Alsof ze het voorzien had, noteerde ze in 1932, als net gedebuteerd schrijfster, in haar Op den achtergrond genoteerd: “ze zou schrijven, zich aan dat allerliefste werk wijden, dat werk, dat haar een tweede leven gaf als het ware, het werk, waaruit ze altijd weer nieuwe moed kon putten”.

Schrijftips

Romans die in het verleden een groot publiek trokken, vertellen ons iets over wat waardering kreeg, wat herkenbaar was en wat belangrijk was. De romans van Ems gaan (ook) over de emancipatie van meisjes en vrouwen. Zeker voor de Tweede Wereldoorlog is daar een sterke ontwikkeling in te zien. Hoe was dat voor de vrouwen in uw familie? Wanneer u een familieverhaal schrijft, heeft u ook kennis van de tijd nodig. Wilt u hierover van gedachten wisselen, maak dan een vrijblijvende telefoonafspraak met mij. Klik hier en kijk hoe dat gaat. (er opent een nieuwe pagina)

Ems van Soest en haar plan voor De Pauw

plan
Bataviaasch Nieuwsblad 28 mei 1930

Ziet u het? Dat ene regeltje over De Pauw, het boek van Ems van Soest. De eerste Indische moderne meisjesroman. In 1930 begint een succesvolle carrière.

De pauw

planEms van Soest (1908-1984) is een bijna vergeten schrijfster. Met een beetje geluk vindt u haar boeken op een rommelmarkt of – in een betere staat – bij antiquariaten op Boekwinkeltjes.nl/ Als u kunt, lees dan De pauw.

Het boek gaat over de ups and downs van Inka, een jonge vrouw op kantoor, en over haar familieleven. Het was realistisch en toch positief, Ems hield rekening met haar lezers en lezeressen.
Met De Pauw legde Ems van Soest de basis voor een succesvolle literaire carrière. Ieder jaar verscheen er één, soms twee boeken. Vrijwel altijd vertelde ze over het werkende meisje in Indië, dat soms in troosteloze pensions moest wonen, vaak een gelukkig huwelijk sloot en altijd een goed karakter had. Het was een nieuw genre meisjesboeken dat enorm aansloeg. Tot kort na de Tweede Wereldoorlog was Ems een gevierd schrijfster.

Sprookje

planEms begreep heel goed dat haar publiek graag het sprookje hoorde van een talentvolle romanschrijfster, dus in een interview zei ze:

“Ik nam de typemachine en schreef achter elkaar De Pauw, mijn eerste boek. Ik heb altijd getracht het Indische leven, mijn leven, zo precies mogelijk weer te geven.”

Ja, nee, het kan, dat “achter elkaar” schrijven. Ems zal de structuur van haar eerste roman goed hebben uitgedacht en ze wist ook wat ze wilde vertellen. Het boek zit goed in elkaar. Dat kan alleen als je weet wat je doet. Dan heb je wat goeds.
Vooruitkijken. Een plan maken. Dat kunt u ook. Ik ga iets geks zeggen: het is nu mei en over zes maanden is het Kerstmis. Hoe zou het voor u zijn als u dan eindelijk uw levensverhaal, of dat van uw ouders, op papier hebt staan? Misschien zijn er kinderen of kleinkinderen die dat graag willen lezen.
Is dat te doen? Reken even met mij mee.

Zo gaat het lukken

  • 1 december: het levensverhaal is af
  • november: u laat het manuscript drukken of u laat er iets moois van maken bij de kopieerwinkel om de hoek
  • oktober: deze maand herschrijven, losse draadjes vastknopen, foto’s invoegen
  • blijft over: juni- juli – augustus- september
    Vier maanden, en een stukje van deze maand mei. Daarin kunt u misschien alvast wat foto’s gaan verzamelen.

Dus dat is te doen. Het hoeft geen encyclopedie te zijn, en ook geen verhaal van drie A4tjes. Als u elke werkdag 1 pagina schrijft, heeft u in een maand er al gauw 30. Kunt u dat, een kantje per dag? Met een half kantje per dag heeft u per maand al 15 pagina’s. Dat telt ook fijn op.
Maar dan heeft u een plan van aanpak nodig, dat verder gaat dan het lijstje hierboven. Als u denkt: dit jaar moet het er echt van komen, dan kunt u bij mij gratis en voor niks een adviesgesprek inboeken vis het  contactformulier: klik hier en u komt er.

Ga naar de bovenkant