Artikelen

Een Staatsblad-Europeaan, het woord zegt het al, dat is iemand van wie het Staatsblad heeft verklaard dat hij of zij Europeaan is. Dat gebeurde in 1910 met Mas Klentar. In de Nederlandsche Staatscourant van dinsdag 29 juni 1909 staat:

• Ministerie van Koloniën
  Naar aanleiding van art. 3 der ordonnantie van 30 Juli 1883 (Indisch Staatsblad no. 192) wordt bekend gemaakt, dat Mas Klentar, bij den doop genaamd Petrus Johannes Leonardus Cleintuar, bij request, gedagteekend Manggar 23 Januari 1909, aan de Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië ten behoeve van zich en zijne minderjarige kinderen vergunning heeft gevraagd tot het aannemen van den geslachtsnaam “Cleintuar”.

In 1910 kwam het antwoord van gouverneur-generaal Idenburg, gepubliceerd in het Staatsblad van Nederlandsch-Indië.

Wat gebeurt hier?
Wel: de juridische status verandert van Inlander naar Europeaan. Het Staatsblad publiceerde de gelijkstelling,
Niet: de afkomst. Die bleef wat toen Inlands heette.
De naam heeft een reden, die ik niet goed kan doorgronden. In het Bataviaasch nieuwsblad van begin maart 1907 lees ik dat toegelaten zijn tot ‘de uitoefening van de genees-, heel- en verloskundige praktijk in Nederlandsch-Indië, de inlandsche artsen P.J.L. Klentar en S. Cleintuar’. Familie? En hoe dan het verband?

Europees

Met de positieve reactie op zijn request behoorde dokter P.J.L. Cleintuar (1869-1939) tot de Europese bevolkingsgroep en zijn kinderen ook. Hij wilde dat, getuige het woord request: naar alle waarschijnlijkheid heeft hij zelf het verzoek daartoe ingediend. Zo’n verzoek had alleen reden van slagen als de afzender kon bewijzen al min of meer door levensstijl en maatschappelijke positie tot de Europeanen te behoren. En dat kon de dokter. Christen moet hij ook geweest zijn, hij is immers gedoopt.
En daarbij, hij gebruikte de naam al langer. Dat zag ik in een nieuwjaarswens in het Bataviaasch Nieuwsblad uit 1900. Vulgo: in het algemeen.

Erkenning

Staatsblad-Europeaan kon je ook worden als je Europese vader je niet had erkend, en je wilde toch die positie van Europeaan. Het is bureaucratie, afwijzing kan pijn doen, maar het was wel een kans voor niet erkende Indo-Europeanen.
Maar ja, als je juridische positie verandert, moet je ook nog als zodanig behandeld worden door je naaste omgeving en de maatschappij. Dat is weer het ingewikkelde van Indië: er waren grenzen, die konden verlegd worden, en soms ontstonden daardoor weer nieuwe. Ik vraag me af, of er nu ook (meer) Europese patiënten bij dr. P.J.L. Cleintuar kwamen. Ervaring had hij genoeg.

In de oude kranten lees ik iets over die ervaring, en ook in het geweldige blad De Reflector. Hier enkele verdiensten:

• 1890 overgeplaatst van stadsverband naar Brebes Tegal. Het Bataviaasch nieuwsblad schrijft over de vendutie:

Zaterdag j.l. moet te Brebes een geanimeerde vendutie plaats gehad hebben van den inboedel van den naar Buitenzorg overgeplaatsten dokter djawa Mas Klentar. Die dokter djawa schijnt zich nog al bemind gemaakt te hebben, want zijn eenvoudige inboedel, die hoogstens f 250 waard was, haalde door het opjagen en het herhaaldelijk “djoewal lagi” het bedrag van f 1083. Een flesch cognac bracht o. a. het niet onaardig sommetje op van f30. —

Dan is de dokter dus nog dokter djawa, een arts met minder bevoegdheden dan een Europees arts. Er was een speciale opleiding voor. En wat een bedrag levert zijn vendutie op, dat is een teken van waardering in Indië. Andersom ook: als je vendutie nauwelijks wat opbracht en daar schreven de kranten vervolgens over, dan was dat reden voor schaamte. Want dan kon iedereen lezen hoe weinig geliefd je was. Au-au.

• 1892 Naar het gesticht voor beri-beri lijders te Buitenzorg
• 1895-1896 bij de S.S lijngedeelte Bandjar Maos, met standplaats Bansjar.
• 1896-1898 Te Blora, gedurende welke tijd hij ook belast is geweest met de Civiel Geneeskundige Dienst van Rembang en Blora.
• In 1898, gehuwd met Mej. J.W.C. Hornung, vroeg en verkreeg eervol ontslag uit ’s lands dienst.
• 1898 in dienst van de Billiton maatschappij met standplaats Manggar
• 1905. Weder terug in Manggar
• 1906 geplaatst als tweede geneesheer de Tandjoeng Pandan.
• 1907-1910 als medisch geleider naar Hongkong en Swatow.
• 1910 wat verlof naar Europa en aldaar ingeschreven als kandidaat in de medicijnen te Amsterdam.
• In 1911 nam hij deel aan het natuurgeneeskunde congres in Groningen gehouden en in Amsterdam in het theoretisch geneeskundig examen moest echter wegens beëindiging van zijn beloof zijnde Europese studie onderbreken, ging terug naar Billiton, waar hij tot oktober 1913 in dienst bleef.
• Om gezondheidsredenen vroeg hij eervol ontslag na circa zes maanden rust vestigde hij zich als particulier geneesheer te Blora.
• In 1915 in dienst bij de Gouvernementswinning te Banka, waar hij tot ultimo december 1917 bleef.

Na het huwelijk

Mooi, zoiets. We zien de dokter vooral na zijn huwelijk met mejuffrouw Jeannette Wilhelmine Ciciele (J.W.C.) Hornung opklimmen. Misschien was zij een soort Hillary Clinton. Iemand met ambitie en die weet: met mijn steun kan hij het. Wat hier kan meewegen, is dat zij vermoedelijk Indisch was (Indo-Europees) en door haar huwelijk de juridische status van Inlandse kreeg. De uitweg was de route naar de status Staatsblad-Europeaan voor de echtgenoot.
En hij had ook het geluk bij een ongeluk: wel zijn studie in Europa moeten afbreken, maar daardoor veilig terug voor de Eerste Wereldoorlog losbarstte.
Hier, in Indië, heeft hij het dus uitstekend gedaan. Dusdanig, dat in De Reflector en in de kranten een oproep werd gedaan om hem in 1919 een eerbetoon te schenken. In Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië staat in april:

• De heer P.J.L. Cleintuar, Indisch Arts der K.P.M., zal 27 dezer den dag herdenken, waarop hij 30 jaar geleden tot Inlandsch Geneeskundige werd benoemd.
• De jubilaris heeft een eervolle loopbaan achter zich en staat bij de verschillende lichamen en inrichtingen, waaraan hij achtereenvolgens verbonden was, als een bekwaam practizijn bekend.
• Enkele van zijn vele vrienden hebben het initiatief genomen, den heer Cleintuar een huldeblijk aan te bieden.

Daar staat: Indisch arts, dat is in deze context: arts in Indië. Zijn begin als Inlandsch Geneeskundige telt de dokter dus mee in zijn medische carrière.
Wat het huldeblijk is, vermelden de kranten helaas niet. Misschien een receptie met veel felicitaties en bloemstukken, ook voor mevrouw. Het echtpaar zegt iedereen dank in een advertentie in het Bataviaasch nieuwsblad, en dan weet je: persoonlijk bedanken lukte niet meer, zo druk was het.

Over de dokter en zijn echtgenote – en de kinderen – kan ik lang nadenken. Dat request. Naar Europa, en waar bleef zij dan? En weet je drie, vier generaties verderop in de familie nog hoe je grootvader Staatsblad-Europeaan werd?

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan hoort daar ook kennis van de historie bij. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan een levensverhaal? Praat met mij:

• voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
• over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
• maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt