levensverhaal schrijven ouderen

Oom Leo en de doorwerking van het verleden

Hier komt Leo Hoestlandt

Hier komt Leo Hoestlandt

“Och, ik heb wel erger meegemaakt,” zegt Leo Hoestlandt (88) als ik informeer naar zijn gezondheid. Wegens problemen kon hij niet aanwezig zijn bij de presentatie van zijn eigen boek Gevangene van het verleden.

Dansschool

Nu is Oom Leo een verteller. Dus meteen volgt het verhaal over dat “wel erger”. Eigenlijk moet je hem horen, dat is beter.
“Ongeveer tien jaar geleden heb ik in Rotterdam een open hart operatie gehad. Doormidden gezaagd. Net als spare ribs. Ik kreeg zes bypassen, uit aderen van twee benen geplukt. Het herstel ging zo voorspoedig dat ik snapte dan Onze Lieve Heer mij niet wilde hebben. Na een half jaar stond ik weer op de tennisbaan. En hoe dat kwam, zal ik je nu vertellen.
Als laatste van een hele rij kwam ik eindelijk bij de narcotiseur. Dat bleek een oude Chinees te zijn. Hij zegt op z’n plat Indies (en dan imiteert hij): “JIj bent van die dansschool in Rijswijk, ja toch?”
Ik: Hoezo?
“Wah, ik heb jou gesien toch.”
Terwijl ik op die brancard lag heb ik me rot gelachen. Dat heeft me moed gegeven me aan hem over te geven. Toen ik bijkwam, stond hjj aan mijn bed.”

Dat soort verhalen dus. Dat je vanzelf met hem meelacht, al is het onderwerp serieus. Maar we zouden over zijn boek praten. “Een grove schets van mijn leven, 86 pagina’s op A5-formaat,” zegt hij. En die titel Gevangene van het verleden heeft te maken met zijn leven. Wat verkeerd ging en nog steeds doorwerkt. Dat is het ding met het verleden. Het is voorbij. Maar het is niet weg.

“Ik heb het geschreven uit een onvrede over de minpunten die ik hier in Nederkand heb moeten ondervinden, zoals in mijn carrière – al is dat later goed bijgesteld, hoor.”

Oom Leo stuurt me via whatsapp oude foto’s – ja, hij is dan wel 88 maar pienter met de apparaten – en die foto’s laat ik inkleuren via Algorithmia. Het gaat automatisch dus niet alles klopt, maar de foto spreekt veel meer. Zag u boven die knappe jongen? Oom Leo. Hieronder nog een ingekleurde foto.

leo hoestlandt

In de verkeringstijd

Hollands diploma

Dan praten we over de eerste tijd van zijn leven. Leo Hoestlandt was een buitenkampkind, ging niet naar school maar hij had wel een grote honger om te leren: “Ik had een Amerikaans boek over tennis, dat heb ik overgeschreven om bezig te kunnen zijn.” Dan na de oorlog de HBS. “Ik zat op het Canisius College in Batavia. Mijn leraar Nederlands was Rob Nieuwenhuys.”

“Mjn grootste wens was om naar de Zeevaartschool in Den Helder te mogen gaan. Dat ging niet door, want toen ik me aanmeldde kreeg ik te horen dat ik te oud was. Ze konden er geen rekening mee houden dat ik door de oorlog vier jaar lang geen onderwijs had gekregen. Ik heb dat naar voren gebracht in mijn bezwaar tegen het besluit, maar leeftijd is leeftijd was het.
Dus ik besloot: nu ga ik aan een Indonesische universiteit studeren. Maar daar werd me de toelating geweigerd, omdat ik een Hollands diploma had.”

Leo (linksachter met de familie)

Leo (linksachter) met de familie

Bioscoop

“Ik dacht, barst dan ga ik wel werken. Zo begonnen er allerlei ontwikkelingen die me hebben gebracht tot het schrijven van dit boek. Ook nadat ik al in Nederland was. We zijn in 1955 aangekomen, want daar was het voor ons Indische mensen niet meer… te verdragen. Je veiligheid was er niet. Langzaam maar zeer kwamen er… hoe zal ik het noemen… plagerijtjes naar de Indo-kant. Op alle grote kantoren hing een bord: verboden Hollands te praten. Zo was er meer.”
“Als je met vriendinnetje naar de bioscoop wilde, waren de ondertitels onderaan. Later kwamen daar de Indonesische ondertitels bij, dus je had haast geen beeld over. Daarna was er alleen nog maar de Indonesische tekst. Het is mij op school wel aangeboden Indonesisch te leren, maar door rancuneuze gevoelens uit de republikeinse tijd heb ik daar geen aandacht aan geschonken. Dom. Maar het is niet anders. Ik spreek wel een beetje Javaans.”

Dus daar gaat het boek over. En over zijn kindertijd. En over de angsten van families die de berichten over Europa horen. Een Indisch verhaal, persoonlijk en oprecht. Schrijfervaring had Oom Leo al. “Ik heb in Jakarta het een en ander geschreven voor het weekblad Katholiek Leven, en in Holland veel notulen en verslagen.”

Naar Nederland

O ja, die carrière, hoe is het daarmee in orde gekomen? “Zelf cursussen volgen, onder ander boekhouden en handelscorrespondentie Engels.” En opklimmen deed hij ook. Eerst loketbeambte van de NV Overzeesche gas en electriciteitsmaatschappij, wij zorgden voor de energie van West-Java”. Dan naar de Escompto bank: “Daar heb ik van een jonge Indonesische chef een strenge opleiding gehad.” Daarna bij de Nederlandse ambassade, bureau Compatibiliteit. “Om een flutding kreeg ik bonje. Dankzij de ambassadeur zaten we binnen vier weken op de boot naar Holland. Het was mijn eigen keuze maar toen ik de kustlijn van Java kleiner zag worden en voorvoelde dat ik mijn geboorteland ging verliezen, heb ik inwendig gejankt.”

En zo arriveerde Leo Hoestlandt in 1955 in Nederland. “De eerste jaren in Holland wilde ik niets van Indonesië in huis. Geen schilderij. Geen beeldje. Niks. Niks. Ik wilde er niets meer van weten. Dat staat ook in het boek. Ik heb het voor mijn uitgebreide familie geschreven, ze stelden steeds vragen over hoe iets was en zelf weten ze niets of ze hebben het te druk om het uit te zoeken.”

Gevangene van het verleden

Dat boek, kan iedereen dat kopen?
Daar is hij nog niet helemaal over uit met zichzelf. “Ik kom bij koempoelands van Indische verenigingen als de V.V.G.V., de ROKI en de TVR, daar kan het dan misschien.” Dan gaat het ongeveer tien euro kosten, wat helemaal niet duur is.

De familie van Oom Leo boft maar, zij vinden al hun antwoorden zomaar in een boek opgeschreven. Maar wij mochten er nu ook al een beetje van genieten. En ook van wat hij eerder schreef: Een mooie herinnering

 

Praktische schrijftip

Wacht met het opschrijven van uw levensverhaal niet tot kinderen of kleinkinderen vragen gaan stellen. Ze weten niet waarover die vragen moeten gaan. Als ze dat wèl beseffen, moet uw verhaal op papier staan.

“Ik weet niet of ik Indisch ben” (3-3)


6 Aftrap

Tante komt met koffie en een dienblad vol speculaas aanlopen.
Ondertussen kijk ik de huiskamer rond.
Geen schilderijtjes met sawa’s aan de muur en meer van dat soort dingen.
“Pak zoveel koekjes als je wilt het staat ervoor’.”
Ome Kees neemt de aftrap, buigt zich voorover en zegt: “Ik heb een keer, in Leerdam, als scheidsrechter twee Molukse voetballers aangesproken omdat ze Maleis spraken met elkaar, tijdens de wedstrijd.”
“Adakah anda mahu bercakap di Belanda,” riep ik vanaf het middenveld.
“De jongens vonden het geweldig!
Ze kwamen na de wedstrijd naar mij toe om te vragen hoe het komt dat ik Maleis spreek.”
Ome Kees heeft een opening gecreëerd, speelt de bal naar mij toe.
Ik krijg de kans recht op mijn doel af te gaan.
Hij gaat weer achter over leunen in zijn fauteuil en wacht rustig af.
Blijkbaar heeft hij zich ook voorbereid.
“Oom,” begon ik aarzelend, “wat heeft u toen geantwoord?”
“Oh, dat het vanzelf ging.
Ik had veel inlandse vriendjes hoewel opa liever had dat ik alleen met Hollandse kinderen speelde.”

Opeens staat hij op, loopt naar de eettafel, pakt een groot wit boek en ploft naast me neer op de bank.
Het lijkt wel een foto boek.
Volgens mijn moeder waren er geen foto’s meer.
Hebben ze alles achter moeten laten.
Tante ruimt de koffieboel op, zet de salontafel vol met flesjes en blikjes limonade en een schoonmaak emmer tot aan de rand toe gevuld met cassave kroepoek.
“Lekker pakken hoor,” voegt ze er aan toe.

7 Het boek gaat open

Uit het fotoalbum van Ron

Als een dalang bezield, vertelt hij met zijn verhalen de zwart – wit foto’s.
Moment opnamen van familie leden die mij leken te verwelkomen in hun wereld.
Ook de familie geheimen moesten er aan geloven en ontkwamen niet aan de tong van ome Kees.
Ze werden stuk voor stuk ontmanteld en prijs gegeven.
Geheimen die hij als een last met zich meedroeg.
Ome Kees knijpt in mijn arm: “Ron je moest eens weten hoe blij ik nu ben.”
Zijn ogen straalden.
Dan pakt hij de draad weer op.
Hij verteld over Depok, waar hij met mijn moeder en tante een tijdje in de kost zat bij een Madurese vrouw omdat opa naar Aceh moest en oma niet in staat was om voor hun te zorgen.
Hoe hij door een pater van het Vincentius gesticht in Batavia het hele internaat werd doorgeslagen omdat hij van het geld, bedoeld voor een slof sigaretten, snoep en fruit op de pasar had gekocht voor zijn zusjes en hierdoor ook nog eens veel te laat terug was.
“Wij hebben een tijdje bij jou overgroot ouders ingewoond in Yogjakarta.
Jouw overgroot opa, de vader van jou oma, was toen regent.
Oma is door een Jap in haar gezicht geslagen omdat ik niet diep genoeg boog.
Ik was nog maar vijf jaar.”
De oma van oma was een Chinese en heette Kang Nio.
Raden Mas Poerwatmoadjo hoorde ook bij de familie.
“Niet bepaald moeders mooiste,” zei hij nadat we de foto een tijdje zwijgzaam in ons hadden opgenomen.
“Trouwens nu ik zo naar je kijk heb je die lelijke kop niet van een vreemde.”
We barsten allebei in lachen uit.
Ondertussen had tante de eettafel gedekt.
“Komen jullie?”

“Dat smaakt lekker zeg, hoe heeft u dit klaargemaakt?”
“Oh, dit is maar gewoon uit een zakje hoor,” zegt tante bescheiden.
“Ja Ron, je tante kan héél goed Indisch koken.
Indisch eten mislukt nooit, het smaakt gewoon iedere keer anders.
Dat vind ik nou zou bijzonder aan Indisch eten.”
“Zal ik nog een keer opscheppen?”
Ja, graag!
Ome Kees kijkt op van zijn bord en vraagt: “Ron hoe komt het dat jij zo met Indië bezig bent?
Waar komt die belangstelling vandaan?
Onze kinderen hebben dat helemaal niet.”
Ik vertelde hem dat ik mij er altijd mee verbonden heb gevoeld, dat ik mij daar niet bewust van was maar dat het sinds mijn elfde, door een onverwachte gebeurtenis, een hobby is geworden.

8 Je opa zou anders gereageerd hebben

“Oom, hoe vind u het eigenlijk dat ik bevriend ben met een Japanse kunstenaar?”
Vraag ik hem terwijl de laatste restjes nasi goreng, sambal boontjes en kip boemboe Bali naar binnen geschoven worden.
“Daar hoeft je niet over in te zitten hoor.
Hij kan er toch ook niets aan doen.
Ik ben trouwens gek op Japans eten.
Sushi, daar kan je me onder begraven.
Ik denk dat je opa anders gereageerd zou hebben.”

Opa zou anders gereageerd hebben omdat hij als krijgsgevangene, in een jappen kamp, aan de Birma spoorlijn in een te kleine bamboe mand werd gepropt.
Voor iets wat een ander had gedaan.
Uren later werd hij gekruisigd.
Aan een horizontale balk.
In de brandende zon.
Terwijl er ijswater op zijn kaal geschoren hoofd druppelde voelde hij iets knappen.
Zwevend tussen hemel en aarde werd hij gek, zoals hij dat zelf verwoordde.
Hiervoor moest hij zich van tijd tot tijd laten opnemen in Bloemendaal, Loosduinen.
Soms gedwongen, soms vrijwillig.
Om behandeld te worden voor het Kampsyndroom.
Er was geen begrip voor de oorzaak van zijn gedrag.
Hij werd hierom als persoon afgewezen.
Ome Kees beweert dat als opa de therapieën had gekregen die veteranen nu krijgen hij minder lastig voor zijn omgeving zou zijn geweest en voor zichzelf.

Ik herinner mij opa juist als een hele leuke en aardige man.
Als hij bij ons thuis op bezoek kwam verstopte hij briefjes van tien gulden door het hele huis.
Als ik ze vond, soms dagen later, mocht ik ze houden.
Tijdens schoolvakanties ging ik vaak bij opa en oma (zijn tweede vrouw)logeren, in Middelburg.
Wij doorkruisten samen op de Solex het Zeeuwse eiland Walcheren.
Met mijn voeten in de fietstas.
Onderweg sprak hij Indische mensen aan, in het Maleis.
Tijdens een rookpauze in een bushokje, tussen de aardappelvelden, vertelde hij dat als zijn shag en soldij op was hij gedroogde olifanten poep rookte.
Voor vloeipapier scheurde hij blaadjes uit de bijbel, die hij van de aalmoezenier had gekregen.
Hij begon bij Genesis, zo rookte hij de hele bijbel door en zo is zijn streng Calvinistische opvoeding in rook op gegaan.
Als de vakantie voorbij was en ik weer naar huis moest kreeg ik altijd een gekleurd plankje mee.
Picasso achtige vormen met spijkertjes en draadjes.
Gemaakt tijdens bezigheid- therapie.
Ik heb ze nog lang bewaard.

9 Jaloers

Na het eten vraagt ome Kees: “Hé heb jij soms zo’n ding bij je, zo’n telefoon waar je ook foto’s mee kan maken?”
“Ja.”
“Nou, je mag anders best foto’s maken van het boek.”
“Echt?”
Ik dacht dat hij het nooit zou vragen.
Ik ben altijd stik jaloers geweest op mensen die familiefoto’s uit Indië hebben.
Tijdens het fotograferen gaat ome Kees verder met vertellen.
Dat er een mangaboom op het erf stond.
Dat een neef was verdronken in een draaikolk, tijdens een korte vakantie.
“Wist je trouwens dat ik een tijd op de Sibajak heb gewerkt, dat ik daar de Tielman brothers heb ontmoet?”
“Nee, maar oom zullen we het daar een andere keer over hebben? Ik wil er graag alles over weten, het is inmiddels best wel laat geworden.”
“Oh, ja, tuurlijk jongen.”

10 Beb Vuyk

Terwijl ik mijn jas aan doe wijst tante naar een boek op een grenen dressoir beschenen door de ondergaande zon.
“Kan die nog in je tas?
Hij is nog van je moeder geweest.
Die roze papiertjes heeft ze er zelf nog tussen gestopt.
Ik heb ze er in laten zitten.”
Het is een kookboek van Beb Vuyk.
Nooit geweten dat mijn moeder hieruit kookte.
“Beb Vuyk heeft ook hele goeie romans geschreven.”
“Ja, dat weten we,” antwoorden oom en tante tegelijkertijd.
“Onze zolder ligt vol met Indische boeken.
Als wij er niet meer zijn mag jij ze hebben.
Moet je ze wel zelf op komen halen natuurlijk.”

In de trein terug naar huis haal ik het schrift tevoorschijn.
Helemaal vergeten vragen te stellen en aantekeningen te maken.
Maar ik mag zo vaak bellen en langskomen als ik wil.
De deur staat altijd wagenwijd open.
Ik ben meer te weten gekomen dan ik had durven vragen.
Wat het echt met mij heeft gedaan is met geen pen te beschrijven.

Voor deel 1 klik hiervoor deel 2 klik hier

“Ik weet niet of ik Indisch ben” (2-3)

1 Tempo doeloe

Ik groeide op met Indische gewoontes.
De fles in de hoek op de grond van de w.c. was vanzelfsprekend.
Rijst eet je uit een diep bord met een lepel.
De Pasar Malam in de Rotterdamse Ahoy hallen.
Iedere vrijdagavond, met mijn moeder naar Toko Heezen in Rotterdam Zuidwijk.
Eerst nasi rames eten daarna ingrediënten bij elkaar zoeken voor soto ajam en snoeperijen voor bij de thee zoals spekkoek en kwee lapis.
De herinneringen van mijn moeder over haar jeugd in Indië met als telkens terugkerende slot scène: ‘Had opa ons maar daar gelaten’.
Als ik jarig was werd er tot laat in de avond gedanst op Indo-Rock.
Taugé oogsten uit een natte theedoek op de vensterbank.
Satésaus met spruiten.
Pencak Silat les bij ome Nico in de achtertuin.
Jaren later op bezoek bij ome Nico in Bronbeek.
Een batik sarong als tafelkleed.
Kroepia eten op de markt onder station Blaak.
Terwijl de treinen over je heen denderen.
Niks bijzonders, tot op het moment dat ik een klasgenootje ging ophalen om mee te voetballen.
Zijn moeder deed de deur open en zei: ‘Rini speelt niet met kinderen die een bruine moeder hebben!’
Met stomheid geslagen trok ik de deur achter me dicht.
Waar ik mij nog het meest over verbaasde was het “bruine” van mijn moeder.
Haar huidskleur was blank.
Omdat ik die middag niets beters te doen had liep ik vanaf de boerenzij (Rotterdam Zuid) door de Maastunnel naar het Volkenkunde museum aan de Willemskade.
Ik wilde weten waar dat “bruine” in onze familie vandaan kwam.
Als betoverd liep ik langs wajangpoppen, krissen, Balinese dansmaskers, Molukse voorouderbeelden en gamelan instrumenten.
Het is niet bij die ene keer gebleven.
Op een keer raakte ik verzeild in het archief van het museum.
Struinend langs rijen boeken over tempo doeloe, wachtend om ontdekt te worden.
Tempo doeloe, een historisch tijdperk uit de geschiedenis van Indonesië die, volgens Rob Nieuwenhuis (gezaghebbend auteur over de koloniale periode), het heden en het verleden tegelijk bevat.
De tijd die men niet heeft meegemaakt maar waarmee de relatie nog niet is verbroken.
Ik begon mij bewust te worden van mijn voeling met dat tijdperk en alles wat er uit voortvloeit.
Zoals in diergaarde Blijdorp.

Toen ik op zondagmiddag met de hele familie soep at bij opa en oma, zei tante Nel: “Ron, als je een keer gratis naar de dierentuin wil moet je tegen de kassa zeggen dat je iets aan je tante moet vragen die in de Winkel van Sinckel werkt”.
Als door een magneet aangetrokken liep ik regelrecht naar de tropische Rivierahal.
Overmand door de warmte, hoge luchtvochtigheid en de weelderige uit de kluiten gewassen kamerplanten waande ik mij in Nusantara.
Een Maleise aanduiding voor het Indische archipel.
Zittend onder een bloeiende Hibiscus, aan de betonnen rand van de vijver op een rotan stoel, luisterend naar de Beo kon ik even ontsnappen aan een instabiele thuissituatie.

2 Stille kracht

Ik heb op het voortgezet onderwijs, in Rotterdam-IJsselmonde Molukse en Surinaams-Javaanse vrienden gehad.
Op een keer tijdens de pauze kwam er een ambulance en politiewagen het schoolplein oprijden.
Na een half uur werden twee van mijn Molukse vrienden op brancards, in een trance achtige toestand, met geopende ogen naar buiten gedragen.
Later hoorde ik dat ze ruzie hadden en het met zwarte magie hebben uit gevochten.
Eén van hen had een band van haar om zijn nek.
We wisten zeker dat hij die voor de ruzie niet om had.
Nu we het toch over magie hebben.
Ik was ergens in de twintig en kampeerde met mijn vrouw op de Hoge Veluwe.
Iedere nacht verscheen er een oudere Indische dame in de trekkerstent, traditioneel gekleed.
Ze keek me aan en zei: “Naga, Garoeda, Naga, Garoeda, Naga, Garoeda.”
De hele nacht door. Tegen de ochtend verdween ze weer.
Ik weet tot op de dag van vandaag nog steeds niet wat dit te betekenen heeft.

3 Indisch meisje

Uit het fotoalbum van Ron

Nadat mijn droom om bosarbeider te worden was mislukt heb ik een tijdje als schoonmaker in een verzorgingshuis gewerkt, om uit de WW te blijven.
In één van de vele kamers, aan het einde van een lange gang, op de vierde etage, woonde een man.
“Mijn grote liefde was een Indisch meisje,” vertelde hij terwijl ik zijn w.c pot borstelde.
“Maar ik moest het uitmaken van mijn vader.
Mijn vader was de NSB burgemeester van Vlaardingen.
Ik ben daarna nooit meer verliefd geweest.
Ik heb helemaal niets tegen Indische mensen, vanwege haar.”
Op vijf mei kreeg hij geen gebakje van de verzorgsters.
“Vindt u dat niet vervelend?”, vroeg ik.
“Ik kan mij daar niet zo druk meer om maken, het went.”

In elke stad of dorp hoop ik een Indische toko te vinden.
Als we er één tegen komen vraagt mijn vrouw steevast of ik niet even naar binnen wil.
“Nee, hoeft niet hoor.”
“Ga nou maar.”
“Okay.”
Een uur later zit mijn rugzak helemaal volgepropt met allerlei soorten kroepoek, seroendeng, lempers en potjes sambal.

4 Istori kita (Jouw familiegeschiedenis)

Op de Tong Tong fair, nét voor sluitingstijd het boek Istori Kita van Simone Berger gekocht.
Een informatief boek over het leven in Indië en gespreksvragen die het verleden weer laten leven.
Toen ik s’ avonds laat thuis kwam begon ik er meteen in te bladeren en probeerde de vragen te beantwoorden om mijn familie kennis te testen.
Teleurgesteld legde ik het naast me neer.
Veel vragen bleven onbeantwoord
Vragen die smeekten om antwoorden.
De volgende dag een oom gemaild.
“Zou u mij alles willen vertellen wat u zich nog van Indië kan herinneren? En hoe was het voor u om als Indische Nederlander in Nederland op te groeien?”
Of ik aantekeningen mag maken.
“Heeft u nog foto’s en documenten?”
Ik heb hem in geen jaren gezien of gesproken.
Hij is de enige aan wie ik dit nog kan vragen.
Toen na twee weken de verlangde reactie uitbleef besloot ik de mail uit te printen en het via de post te proberen.
Niet alleen met lood in mijn schoenen, ook in mijn hoofd en in mijn armen.
Een laatste poging.
Als ik niet nóg een keer waag contact te zoeken verdwijnt er misschien een element uit het raamwerk dat Indië heet.
Alles in mij wil dit voorkomen.

5 Ik ben er nog

Op dat moment ging de telefoon.
“Wat leuk dat je langs wilt komen. En je mag alles opschrijven.”
Het mail adres die ik had gebruikt bleek verouderd.
Ik ben een paar keer verhuisd en heb verzuimd adres veranderingen door te geven.
Maar we hebben elkaar toch weer gevonden.
We spreken meteen af voor volgende week zondag.
In de trein tussen Rotterdam en Dordrecht neem ik de vragen door die ik had overgeschreven in een schrift.
Uit het boek dat mij heeft aangemoedigd een zoektocht naar het Indië van mijn familie te ondernemen.
Vragen die uitnodigen tot vertellen.
Het verre verleden omarmen.
Wat deden jullie na schooltijd, hoe heette jullie baboe, in welk kamp zaten jullie?
Waarom, wanneer en waar zijn opa en oma gescheiden?
De trein nadert het perron waar tante Marie gehuld in lange rode jas mij stond op te wachten.
We lopen, aan één stuk door, pratend over wat er in de jaren die achter ons liggen is gepasseerd.
In vogelvlucht.
Door een stadspark naar het huis waar ik te lang geleden voor het laatst ben geweest.
Ome Kees staat al in de deur opening te wachten.
“Hoe gáát het met je?”, vraagt hij terwijl hij mij naar binnen trekt.
“Goed,” zei ik.
Eigenlijk kon het, op dat moment, gewoon niet beter met mij gaan.
“En met u?”, vraag ik.
“Ik ben er nog.”
Ik loop achter hem aan de woonkamer binnen.

Ome Kees is de grote broer van mijn moeder.
Zij noemde hem altijd Keesie.
Hij is in 1938 geboren in Apeldoorn tijdens het verlof van mijn opa die bij de KNIL zat.
Voor mijn oma was dit haar eerste bezoek aan Nederland.
Na de technische school is hij gaan varen, om de thuis situatie te ontvluchten.
Daarna is hij in de revalidatie techniek gaan werken en kwam zo doende in allerlei zorg instellingen.
In één van die instellingen heeft hij tante leren kennen die werkzaam was als pedicure.
Ze is een echte Zeeuwse en schildert graag.
Samen hebben ze drie kinderen en kleinkinderen.
Na hun pensionering hebben ze een camper gekocht om door heel Europa te reizen.

 

Deel 1: klik hier –  Deel 3: klik hier

 

“Ik weet niet of ik Indisch ben” (1-3)

Midden: Ron Goud

Ron mailde me over zijn Indische familie, en over zijn familie uit Indië. Hij had ook foto’s. En ik vroeg:”Ben je Indisch?” Hij wist het niet. Dit is wat hij me schreef:

 

Of ik mezelf Indisch noem.
Dat hangt er van af.
Wie en wat is Indisch?
Volgens Wikipedia bestaan Indische Nederlanders uit twee groepen: volbloed Nederlanders (Totoks) en Nederlanders van gemengde afkomst en hun nazaten.
In het glossarium uit het boek De tolk van Java van Alfred Birney staat dat Indisch een culturele aanduiding is voor zowel blanken als Indo’s die behept zijn met trekken en gewoontes uit Nederlands – Indië.

Je hebt Indo’s met een hoofdletter i en Indo’s met een kleine i.

Halve of kwart Indo

Er zijn mensen die beweren dat Indische Nederlanders niet meer bestaan omdat die term alleen van toepassing was op mensen die in Indië zijn geboren.
Er zijn ook mensen die zeggen dat je al Indisch bent als je maar 1 druppel Indisch bloed hebt.
Dat halve of kwart Indo’s niet bestaan.
In ons gezin is dit af en toe een onderwerp van discussie.
Dan wordt er aan de hand van de stamboom precies uitgerekend hoeveel Indisch bloed wij nog in ons hebben, uitgedrukt in procenten.
Er wordt dan tenslotte geconcludeerd dat mijn interesse voor Indië niets meer te maken kan hebben met mijn voorouders.
Mijn vrouw vraagt zich weleens af of mensen met Turkse voorouders ook zulke discussies voeren.
Misschien is het wel typisch Indisch.
Volgens mijn opa was het in Indië heel belangrijk om te weten hoe Indisch je was.
Dat bepaalde voor een groot deel je toekomst.
Hoe blanker hoe beter.
Tegenwoordig lijken sommige nazaten precies andersom te denken.

Twijfelindo

Mag ik mezelf classificeren als Indisch?
Ik kan hier geen volmondig ja op zeggen maar ook geen nee.
Misschien ben ik wel een Twijfelindo?
Of misschien toch niet?

Klik hier voor deel 2

 

“Mijn jongste dochter zei: je schrijft toch niet over ons?”

Noor signeert haar eigen boek

Anak Beruntung heet het boek dat Noor de Ruyter de Wildt schreef. Gelukskind. Ze volgde de cursus Levensverhaal schrijven en nu is ze een tevreden mens. Maar: “Er komt geen tweede boek.” Waarom niet?

Noor moet lachen als ik dat vraag. Voor haar is het zo vanzelfsprekend.
Ze zegt: “Ik kan niks verzinnen, dus hier houdt het op. Mijn autobiografie is ook een zoektocht naar mijn vader geweest. Ik schreef op wat ik wist en gelukkig heb ik een goed geheugen en ook wat ik van anderen hoorde.”

Geleid

Dat van die anderen is een verhaal apart, weet Noor. “Het leek wel of dat geleid werd,” zegt ze. Ze bedoelt: door haar vader, die in de oorlog te vroeg gestorven is om zijn dochter ooit te zien. Toen Noor begon met schrijven, kwamen er steeds mensen op haar pad die iets zeiden of wisten waardoor ze weer een puzzelstukje van het geheel had. “Pas op de laatste bladzijde van het boek wist ik genoeg om de vraag te beantwoorden waarmee ik begonnen ben, en dat was waarom ik als vierjarig kind ben weggegeven.”

Het antwoord gaf Noor meer begrip van haar levensgeschiedenis. Dat begrip kregen ook de kinderen en kleinkinderen toen ze het boek lazen. Hoe waren de reacties?

Noor met de trotse familie

Noor met de trotse familie

“Je schrijft toch niet over ons?”

“Toen ik met het boek begon, was mijn jongste dochter  er eerst onrustig over. Ze zei: je schrijft toch niet over ons? Maar ik moest wel, want het is mijn levensverhaal. Wat ik schreef, vertelde ik niet. Ze heeft het boek in een heel weekend uitgelezen, belde me erna op en zei dat ze het prachtig vond. Ik heb van niemand nog iets lelijks gehoord.”

Het boek heeft meer lezers gevonden: bij elkaar zijn er nu meer dan tweehonderd van verkocht. Dat kwam ook door aandacht van de regionale kranten en een feestelijke boekpresentatie, waar medeleden van het koor Suara Kita aanwezig waren, Kees Maaswinkel,  Jacques Brijl, Silfraire Delhaye en Blauwvogeltje van Indisch4ever. In het voorjaar wil Noor pasars bezoeken om te vertellen over haar boek en het te verkopen. Ze heeft er zin in.

Jaarcursus

Ik voelde me blij toen ik het hoorde, want ja, Noor heeft bij de Indische Schrijfschool de jaarcursus Levensverhaal schrijven gevolgd. Wat heeft ze er aan gehad?
“Doorgaan. Soms wilde ik het wegleggen en er niet meer naar kijken, maar door de weekles bleef ik er toch mee bezig en ik hield de moed vast. En ik heb  hoofdstukken leren maken en ook op een rijtje gekregen hoe je moet beginnen en niet uit het oog verliezen waar je naar toe wilt, de draad vasthouden .”

Wat een mooi resultaat is hieruit voortgekomen. Van harte gefeliciteerd!


Anak Beruntung

Bestellen bij Boekscout: klik hier.

Informatie: 244 pag. Ill. 21,40 euro.

Noor heeft een indrukwekkend leven achter de rug. In het begin van WOII geboren, een buitenkamp op Java, geëvacueerd door de Britten, vader gesneuveld, moeder heeft niet voor haar kunnen zorgen. Ze kreeg weinig informatie over haar vader, zag nooit een foto.

Op haar vierde jaar bij pleegouders gekomen, wier achternaam ze droeg. Een roerige jeugd in twee landen. Op de middelbare school achter haar ware naam gekomen. Haar geschiedenisleraar vertelde dat zij en haar vader nazaten van Michiel de Ruyter waren. Startpunt van bewustwording en een zoektocht.

In 2001 lag er bij boekhandel Van Stockum een boek, waarin een foto van haar vader stond, geïdentificeerd door haar oude moeder. Pas in 2018 is ze achter zijn hele levensverhaal gekomen, geholpen door… hemzelf.


 

Leo Hoestlandt vertelt: een mooie herinnering

Leo Hoestlandt

“Doe maar op jouw website,” mailde Leo Hoestlandt me. Hij is nu 88 jaar (21 juli 1930) en hij is druk. Gelukkig ook met het opschrijven van herinneringen. En dan merk je weer: Indië was zoveel meer dan de oorlog. Oom Leo noemde zijn verhaal treffend: ‘ Een mooie herinnering’. Hier komt het.

Verhuizing

Toen ik een kleuter van 4 jaar was verhuisde ons gezin van Pekalongan (mijn geboorteplaats) naar Tegal, een plaats ongeveer 65 kilometer naar het Westen. Vanwege zijn werk werd mijn vader daarheen overgeplaatst. Hij was pakhuismeester van de Factorij, een uitvloeisel van de V.O.C., later de Nederlandse Handel Maatschappij.

De reden was de beoogde suikertransporten vanuit Indië naar Holland. In de directe omgving van Tegal stonden namelijk veel suikerfabrieken. Ik waag een poging om de namen op te noemen, in de overtuiging dat ik sommige ben vergeten. Daar gaat-ie dan: Tjomal, Pemalang, Kemanglen, Pagongan, Doekoewrigin, Djatibarang, Bandjaratma, Nieuw-Tersana. Zo! Dat waren er acht en het moeten er tien of elf geweest zijn.
Door die sterk stijgende suiker-productie stegen ook de arbeidsmogelijkheden, hetgeen te merken was aan de lange rijen koelies die in de morgen al langs ons liepen, op weg naar de suikerloodsen bij de haven.
Geleidelijk aan nam de welvaart toe.

Oude kerk

Niet ver van de haven en andere oude V.O.C.-gebouwen stond een oude katholieke kerk, vermoedelijk nog uit de 19e eeuw. Door de sterke toename van kerkgangers werd die kerk te klein, zodat de Missie besloot een grotere en meer aan de tijd gebonden kerk te laten bouwen in het beoogde Missie-gebied voor de kerk, pastorie, lagere school-gebouwen, nonnenklooster, broedersklooster en locaties voor de jeugdclubs. Dat grote complex lag aan de Kraton-West, niet ver van ons huis aan de Kraton-Zuid.

De kerk in Tegal rond 1910.

Intussen was ik zeven jaar geworden en op verzoek van mijn moeder werd ik, net als mijn broers, opgeleid voor misdienaar. Ik vermoed dat mijn moeder mij graag ooit als priester had gezien. Maar toen ze heel veel later de kleinkinderen mocht dragen, had ze daar ook wel vrede mee.
Voor die opleidng moest ik iedere dag een uurtje naar de pastorie. Begonnen werd met hardop de Latijnse gebeden opzeggen in volgorde van de Heilige Mis.
Er werd door één van de twee pastoors (een soort kapelaan) speciaal gelet op uitspraak en klemtoon. Daarna kwam de volgorde van de nodige handelingen aan de beurt. Toen die opleiding voorbij was, kreeg ik, net als alle anderen, de beurt om de vroegmis van zes uur te dienen in de kapel van het nonnenklooster.

Vulkaan

Het was toch nog wel donker, want straatverlichting was spaarzaam. Mijn fietsje werd toen voorzien van een petroleumlampje. Spannend. Na afloop, gauw naar huis, handen wassen, havermoutpap eten, om gezond te blijven en sterk te worden, dan een glas warme melk drinken, brood voor school inpakken en dan naar school. Als ik ons erf afreed, zag ik heel in de verte, voorbij
de voor ons huis aanwezige sawah’s, de top van de vulkaan, de Gunung Slamet.
Dat beeld is mij mijn hele leven bijgebleven.

Intussen had het kerkbestuur een koster aangesteld voor onze nieuwe kerk. Een katholieke Javaan uit de omgeving van Jokja. Een keurige nette en beleefde man.
Hij was erg gesteld op me en vroeg of ik een keer op een zondag na afloop van de Heilige Mis met hem mee wilde naar zijn huisje in de kampong om met zijn zoontje te spelen. Zijn naam weet ik niet meer, want ik sprak hem altijd aan met “Tuan Koster”.
Ofschoon ik wist dat mijn ouders zulks zouden afkeuren, want wij moesten toch nette kinderen worden, net als die blanke totok-kinderen, heb ik toch maar ja gezegd. Nou, daar heb ik geen spijt van gehad. De vrouw van de koster zette speciaal voor mij mierzoete thee, met daarbij op een bordje van aardewerk stukjes heerlijke gebakken cassave. De rest werd opgediend in een aardewerk schaaltje. Ik vond dat lekker omdat ik zoiets thuis nooit kreeg, maar vooral om die typische kampongsmaak. Simpel, maar toch indringend.
Van zijn zoontje leerde ik behendigheidsspelletjes en dan daarna Pentjak Silat. Desondanks ben ik nooit zo geweldig geworden als Paatje Phefferkorn, die nu zeker in de negentig moet zijn.
Kortom, voor mij zijn het mooie en fijne herinneringen geworden.

Het verlangen naar Chineesche broedertjes

Sumatra Post, 4 januari 1929

Kent u dat verlangen, van o kon ik dit of dat nog eens eten? Ik voel dat als ik oude kookboeken doorblader. Hoe ouder, hoe beter. Dan zie je recepten waarvan je denkt: wat.is.dat.

Dat heb ik dus met Chineesche Broedertjes.

 

 

Kookboek

In dat klassieke kookboek vond ik het recept. De titel is: Groot nieuw volledig Indisch kookboek Van Goor Zonen: Den Haag/Brussel, [zonder jr, eerste dr. 1902] De schrijfster is nog steeds een bekende naam: mevrouw J.M.C. Catenius-van der Meijden. Intimi mochten Koba zeggen.

Recept

Hier is het recept voor Chineesche Broedertjes:

Twee eendeneieren, 2 eetlepels legèn, 2 pond meel, 2 kippeneieren, een paar lepels boter, 4 lepels witte suiker, 1 kopje legèn, was.

De eeneneieren worden met de twee lepels legèn tot wit schuim geklopt; daarna worden de kippeneieren goed geklopt en het meel en de boter er door geroerd, daarna ook de suiker en het kopje legèn. Wanneer met dit beslag goed heeft gemengd, laat men het, liefst in de zon, een paar uur rijzen.
Vervolgens neemt men eenige Chineesche theekopjes, die men met gesmolten was en boter bestrijkt en met dit beslag voor ¾ vult, waarna men het nog een uur in de kopjes laat rijzen. Men bakt ze in een over (of penggorèngan) met éérst van onderen, daarna van boven vuur.

Oordeel

Van koken heb ik weinig verstand, dus ik kan niet bedenken of dit een moeilijk recept is. Het is kort, dus dan moet de kok misschien ervaren zijn. Wat legèn is, weet ik niet en zelfs Google laat me hier in de steek. Zijn eendeneieren overal te koop?  En dan is er nog de vraag, waarom dit nu juist heet zoals het heet. Chineesche Broedertjes. Mevrouw Catenenius is er helaas niet meer, ze stierf in 1926. Nog geen honderd jaar geleden, pas een paar generaties terug.

Misschien reken ik mezelf rijk met de herinneringen, maar weet er nog iemand iets over dit recept?

 

Weet u het goede antwoord?

Altijd leuk, weetjes uit en over de oude tijd. Kunt u deze vijf vragen beantwoorden?

Hoe ver heeft de roemruchte luitenant-generaal G.C.E. van Daalen (1863-1930) het gebracht?

(foto: Kars Karsen) Click to Flip
Van Daalen werd commandant van het KNIL in 1910. Vier jaar later ging hij met pensioen en vestigde zich in Nederland.

Wie was Dicky de Hoog (1881-1939) ook al weer?

(foto: Tropenmuseum) Click to Flip
Dicky de Hoog was onder meer de geliefde voorzitter van het Indo-Europees Verbond (IEV). Zijn overlijden haalde alle kranten.

Wat was de bijnaam van generaal Karel van der Heijden (1826-1900)?

(foto: NMM) Click to Flip
De bijnaam van de generaal was Kareltje-één-oog. Hij verloor een oog in Atjeh. In 1887 werd hij commandant van Bronbeek.

Kunt u een titel noemen van Tjalie (1911-1974) Robinson aka Vincent Mahieu?

foto:dnbl Click to Flip
Tjies (1960), Tjoek (1961) Piekerans van een straatslijper (1965).

Bij welke krant werkte de journalist Karel Zaalberg (1873-1928)?

Click to Flip
Karel Zaalberg werkte bij het Bataviaasch Nieuwsblad. Hij werd er ook hoofdredacteur. Zaalberg was korte tijd voorzitter van de Indische Bond, en zette zich ook zo in voor Indo-Europeanen.

Hoe heet het beroemste boek van E. du Perron (1899-1940)?

foto: Literatuurmuseum Click to Flip
Eddy du Perron schreef: Het land van herkomst (1935). Nog altijd zeer leesbaar.

Wilt u meer weten? Er is altijd meer!

Click to Flip
Meld u aan voor de nieuwsbrief van de Indische Schrijfschool, dan krijgt u een eboek kado!

Gaat u mee naar de bioscoop?

Even heerljk wegdromen over toen en daar. Wie gaat er mee naar de bioscoop?

Het Rex Theater op de Centrale Pasar van...

Click to Flip
Medan. De foto stond in het Algemeen Indisch dagblad/ De Preangerbode, 1 april 1931

Waar stond in 1931 het Oreon Theater?

Click to Flip
Ook in Medan. Het was bioscoop theater met een fraai interieur. De Sumatra post, 27 februari 1931

In 1939 ging de film "Suez" om middernacht draaien in de Globe. Welke stad?

Click to Flip
Dat was in Batavia. Het Bataviaasch nieuwsblad berichtte over de drukte op 2 mei 1939.

Waar stond in de jaren 1930 het Apollo Bioscoop Theater?

Click to Flip
In Bandoeng natuurlijk. Daar kon je fantastisch uitgaan.

En waar stond het Luxor?

Click to Flip
In Bandoeng.

En het Oriental?

Click to Flip
Ook al in Bandoeng!

In deze bioscooop Rex draaide in de late jaren 1930 de film "Captain Blood". In welke stad?

KITLV Click to Flip
KITLV
Dit was in Soerabaja. Zou de film nog ergens te zien zijn?

Wat voor fuifnummer bent u nu echt?

December is de maand van de feesten en fuiven. Maar eh… kunt u alle vragen beantwoorden?

Als u aan Bandoeng denkt, dan denkt u aan:

KITLV

In de stad is het december, dat is aan alles te merken. Wat doet dat met u?

KITLV

Wat doet u met Kerstmis?

KITLV

En wat doet u met oud en nieuw?

KITLV

Veel mensen zien op tegen januari. U ook?

KITLV

Wat voor fuifnummer bent u echt?
U bent een superfuifnummer

De fuif kan beginnen, want u bent binnen. U beleeft plezier aan mensen en de mensen beleven plezier aan u. Logisch, u bent voor alles in. Lachen, dansen, drinken en ook die dingen waar een ander mens zuinig van gaat kijken. U leeft maar een keer. Maar eh... een dagje rust is lang niet gek.
U bent fuifnummer normaal

U bent in balans, en dat is mooi. Wanneer u voor het laatst dronken bent geweest, weet u niet eens meer. O, het is nooit voorgekomen? Een verstandig leven is een goed leven, en zo kunt u zoetjes aan heel oud worden. Maar een keertje uit de band springen, zomaar lekker gek doen, heus, dat kan fijner zijn dan u denkt.
U bent fuifnummer met een lach en een traan

Bij elk feest denkt u aan degenen die er niet meer zijn. Wat had hij of zij dit leuk gevonden! Dat kan nou niet meer. Die weemoedige kant is iets moois in u. Het is een vorm van trouw. Maar weet u, ook zonder die anderen mag u een hele avond plezier maken. Probeer het eens.
Ga naar de bovenkant