Foto uit het Weekblad voor Indië

Willem Assé (1846-1918) heb ik nooit gekend, hij leefde in een wereld ver voor de mijne, en toch verlang ik ernaar hem de hand te schudden.
Met eerbied.
Ontzag.

Indische jongen

Want dit is nu een man die met haast niets begon en alles ervan wist te maken. Alsof toen ook al gold wat na de oorlog ouders hier tegen hun zoons zeiden: dat een Indische jongen dubbel zijn best moet doen.
Dat deed Willem Assé, tot aan zware overspanning toe. Zijn levensverhaal las ik in het Weekblad voor Indië, van 10 november 1918, en toen ik zijn portret zag, bleef ik naar hem kijken. Dat beschaafde, dat zelfbewuste, dat toch-even wegkijken van de fotograaf.
Hij moet zich ook miskend hebben gevoeld, want hij wás miskend.
Ter ere van meneer Assé neem ik stukken over uit het tijdschrift.

Over hoe zijn leven begon. Hij wordt al vroeg opgenomen in een jongensweeshuis te Soerabaja. Geen toelichting is erbij. Misschien was er geen familie meer. In het weeshuis is nauwelijks onderwijs:

  • Eerst op zijn tiende jaar wist hij buiten het weeshuis twee leerboekjes machtig te worden, het één voor de Nederlandsche en het ander voor de Franse taal.
  • Zo heeft deze Indische jongen zich de Hollandsche spraakkunst eigen moeten maken en die taal had zoo geheel zijn liefde, dat hij haar spoedig volkomen meester was.

Daar heb je het al, het dubbel-je-best-doen. Dan begint hij te werken, in 1862 op kantoor bij de Marine en het Stoomwezen te Soerabaja. Hier valt hij op:

  • Stond hij bij chefs en ondergeschikten bekend om zijn correcte taalkennis en om de duidelijke en schone vorm waarin hij zijn gedachten wist uit te drukken.
  • Ook in andere vakken van het lager onderwijs, dat in die jaren zeer gebrekkig was, heeft Willem Assé in de leemte van zijn ontwikkeling door eigen studie voorzien, zodat van hem met recht mocht worden gezegd dat hij was een selfmade man.

Het hoe staat er niet bij, dus dat is een vermoeden. Boeken kopen, ploeteren in de avonden. Nieuwe woorden opzoeken in een woordenboek. Misschien lessen nemen. Het is iets wat elk mens kan doen maar niet iedereen doet het. Want er is karakter voor nodig. Daar schrijft het Weekblad voor Indië ook over:

  • Assé’s grote wilskracht, zijn drang en eerzucht om zich uit zijn armzalig milieu omhoog te werken, wijzen reeds op een zeldzaam sterke geest vooral wel het niet bij pogingen bleef.
  • Zijn superieuren merkten die geest als spoedig op, waardeerde zijn streven naar vooruitgang en reikte hem daarbij de hand.
  • In 1875 werd hij benoemd tot eerste commies.

Hard werken loonde dus. Maar twee jaar later is hij overspannen en moet met verlof naar Nederland. Hij is dan al getrouwd en vader van vier kinderen; hoe het financieel ging, is me een raadsel, gemakkelijk zal het niet zijn geweest.

Verlof

In Delft studeerde Willem Assé verder, zelfstudie weer, en met ‘reusachtige energie’ nog wel. Het resultaat:

  • Te midden van de zorgen voor zijn gezin, dat hij voorbeeldig liefhad, deed hij in tien maanden tijd de studie af waarover anderen enkele jaren behoefden.
  • En hij slaagde schitterend.
  • Zie, dat is een daad “van een Indische jongen”, welke verdient in herinnering gebracht te worden, te meer waar het hier een Indische jongen geldt die zijn jeugd niet in gunstige omstandigheden heeft moeten doorleven.

Terug

Weer in Indië steeg hij op in de ambtelijke gelederen; 35 jaar is hij pas wanneer hij benoemd wordt tot adjunct inspecteur bij het departement van Financiën en twee jaar later tot referendaris. Een harde werker, zoals gezegd, maar ook iemand die te veel van zichzelf vroeg. Want in 1887 moet hij weer met ziekteverlof naar Nederland. Weer terug en dan een bevordering tot een nog hogere functie: die van Algemeen Ontvanger te Soerabaja:

  • Dezen post van vertrouwen vervulde hij twaalf jaar lang met de grootste nauwgezetheid.
  • Zijn onkreukbare eerlijkheid was in ambtelijke kringen spreekwoordelijk geworden en zijn vele vrienden zullen nog lang kunnen getuigen van zijn rotsvaste betrouwbaarheid.
  • Hij heeft zijn land gediend, vijf-en-veertig jaren achtereen, met trouw en eere, en voor zijn gezin was hij in één woord alles.

Wederom gaat het mis met zijn gezondheid, hij moet daarom met ontslag. Een extra blijk van erkenning is er niet. Dat moet hem gegriefd hebben. Zijn chef schrijft hem een brief met steun en troost:

  • Na een leven van zoo lange en inspannende werkzaamheid had ge meer en beter verdiend.
  • Als ik een oogenblikje tegenover een ouden sobat den directeur mag uithangen, dan moet ik u in die hoedanigheid toch bij dezen zeggen, dat het Gouvernement alle reden heeft om uw dankbaar te zijn voor de lange, trouwe en ook gewichtige diensten, die gehad hebt, bewezen.

Het nieuws van den dag voor Nederlandsch- Indië, 18 oktober 1918

Willem Assé heeft nu een onvolledig pensioen, misschien dat hij daarom weer gaat werken. Hij verhuist naar Djokjakarta:

  •  Tot eindelijk het Residentie kantoor zijn vaste werkplaats werd, waar hij dienst deed als Chef van de Contrôle der Sultanskassen.
  • Die betrekking heeft hij tot aan zijn dood 14 oktober jongstleden vervuld.
  • Zijn karakter en zijn werkkracht hebben vriend en tegenstander steeds eerbied afgedwongen en dat hij zeer bemind was, bleek wel op de dag zijner begrafenis, waarbij alle autoriteiten van de Sultanstad, alsmede de Kroonprins van Djokjakarta, de Prins Pakoe Alam en talrijke Javaanse edellieden, als zij de laatste eer bewezen.
  • In Assé is een voortreffelijk land, dienaar en een hoogstaand mens heengegaan, die toch allen, die hem van nabij gekend hebben, niet licht vergeten zal worden.

Op zoek

Het was die laatste uitdrukking “niet licht vergeten” waarmee ik op zoek ging in de oude Indische kranten. Het resultaat was nul. Wel trof ik een familiebericht aan.
Niet veel.
Treurig weinig.
Want wat een bijzondere man moet hij geweest zijn. Een rots in de branding voor velen. En daarbij een inspirerend voorbeeld voor veel Indische jongens, die verder wilden komen in het leven. Het kón, liet Willem Assé zien. Al had het wel een prijs.

Praat met mij
Als u over familie in de oude Indische tijd schrijft, dan heeft u structuur nodig en kennis van de historie. Zo wordt uw verhaal beter en interessanter om te lezen. Werkt u aan zo’n verhaal? Praat dan met mij:

  • voor vrijblijvend advies over historische bronnen, zodat u meer informatie vindt
  • over de opzet van uw project, zodat u het meteen goed aanpakt, dat scheelt enorm veel tijd en hoofdpijn
  • maak een afspraak voor telefonisch overleg via mijn digitale kalender: klik hier en kijk hoe dat gaat.

Wanneer er een nieuw artikel verschijnt, mail ik een berichtje aan degenen die zich hebben ingeschreven. Dan hoeft u niet te zoeken. Inschrijven kan door op het plaatje te klikken. Dan krijgt u meteen een ebook cadeau: Hoe begin ik? 5 gouden tips waarmee het altijd lukt

gratis ebook